Tüketimden alınan vergilere en çok yüklenen ülkelerden biriyiz

Elif Karaca | 18/10/2019 | (Tüm Yazılar)

Tüketim üzerinden alınan vergiler, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülkelerinde toplam vergi gelirlerinin üçte birini oluşturarak, ortalamada en önemli vergi geliri kaynağı olmaya devam ediyor. OECD'nin bu alandaki en güncel verilerinin ait olduğu 2017 yılında, katma değer vergisi (KDV) ve özel tüketim vergisi (ÖTV) gibi dolaylı vergiler üzerinden elde edilen gelir, toplam vergi gelirlerinin yüzde 32,4’üne ulaştı. OECD içinde KDV uygulamayan tek üye olan ABD’de ise tüketim üzerinden alınan vergilerin, toplam vergi gelirleri içerisindeki payı sadece yüzde 15,8.

Tax Foundation’ın Türkiye’nin de dahil edildiği 27 Avrupa ülkesini kapsayan çalışması da benzer bir sonuç ortaya koydu. Avrupa’da tüketim üzerinden alınan vergiler yüzde 32,8 ile toplam vergi gelirleri içerisinde en büyük paya sahip. Çalışmaya göre Türkiye, Estonya ve Macaristan tüketim üzerinden alınan vergilere en çok yüklenen ülkeler olarak görünüyor. Tüketim üzerinden alınan vergilerin toplam vergi gelirlerine oranı Türkiye için yüzde 43,4 olarak belirlenmiş. Türkiye’yi sırasıyla yüzde 42,9 ve yüzde 42,5 ile Estonya ve Macaristan izliyor. Bu oranın en düşük olduğu ülkeler ise İsviçre (yüzde 22,3), Belçika ve Lüksemburg. AB üyesi olmayan İsviçre’de sadece KDV’den elde edilen gelirlerin payı da çok düşük ve bunda büyük ölçüde etkili olan unsur bu ülkedeki genel oranın yüzde 7,7 ile OECD içerisinde en düşük seviyede yer alması. Çünkü genel oranda OECD ortalaması yüzde 19,3; Avrupa ortalaması ise yüzde 21,3. İsviçre AB üyesi olmaması nedeniyle bu kadar düşük bir oran uygulayabiliyor, çünkü AB ülkeleri genel oranda yüzde 15, indirimli oranda ise yüzde 5’in altına düşemiyorlar.

Türkiye aynı zamanda, ÖTV ve diğer tüketim vergilerinin payını gösteren en sağdaki sütunda da en yüksek orana sahip ülke. KDV gelirlerinin payı bakımından Türkiye’ye ait orana (%20,1) yakın ve üzerinde pek çok ülke bulunurken, ÖTV tarafında yüzde 23,4 ile ilk sırada yer alıyoruz. ÖTV ile diğer mal ve hizmet vergilerinin toplam vergi gelirlerindeki payı sıralamasında Türkiye’ye en yakın ülkeler yüzde 18,8 ve yüzde 18 ile Yunanistan ve Macaristan.

Genel oranı artıramıyorlar

OECD’nin Consumption Tax Trends 2018 raporuna göre, tüketim üzerinden alınan vergiler içerisinde KDV en çok gelir getiren vergi türü. Başka bir deyişle, tüketim vergilerinden elde edilen gelirlerin üçte ikisini KDV oluştururken; özel tüketim vergisi ile spesifik mal ve hizmetler üzerinden alınan diğer vergiler de üçte birlik bölüm içerisinde yer aldı. KDV ayrıca, diğer tüketim vergilerinden bağımsız olarak tek başına OECD’de toplam vergi gelirlerinin yüzde 20,2’sini, OECD’deki toplam GSYİH’nin ise yüzde 6,8’ini oluşturuyor.

Tüketime dayalı vergiler daha verimli bir gelir kaynağı olarak görülüyor, çünkü gelir üzerinden alınan vergilere kıyasla ekonomik büyümeye daha az zarar verdiği düşünülüyor ve tahsilatı daha hızlı. Bu nedenle de çok sayıda ülke KDV gelirini artırmanın yollarını arıyor. Ancak siyasi kaygılar ve diğer nedenlerle genel oranda artırım yapmak yerine indirimli oranda artış yapmayı ya da indirimli oranların kapsamını daraltmayı seçiyorlar. Online satışlar ve dijital platformlar üzerinden gerçekleştirilen hizmetlerden KDV tahsilatı için reform arayışları devam ederken, çok sayıda ülke KDV’de uygunluğun güçlendirilmesi ve yolsuzluğun engellenmesi yönünde tedbirler alıyor.

Tüketim üzerinden alınan vergiler genel olarak daha fazla gelir elde etme amaçlı olsa da zaman zaman çevre ve toplum sağlığını korumak adına tüketici davranışlarını yönlendirme amaçlı olarak da kullanılabiliyor. Örneğin, sigara üzerindeki vergi yükü OECD üyesi ülkelerin neredeyse tamamında, tüketiciye yansıyan nihai fiyatın yüzde 50’sinden, sekiz ülkede ise yüzde 80’inden fazlasını oluşturuyor.

                                                   Tüketim vergilerinin toplam vergi gelirleri içindeki payı (%)

 

Tüketim üzerinden alınan tüm vergilerin toplam vergi gelirlerindeki payı

KDV’nin toplam vergi gelirlerindeki payı

ÖTV ve diğer mal/hizmet vergilerinin toplam vergi gelirlerindeki payı

Avusturya

28,2

18,3

9,8

Belçika

24,3

15,3

9,0

Çek Cumhuriyeti

32,9

22,0

10,9

Danimarka

31,9

20,7

11,2

Estonya

42,9

27,6

15,3

Finlandiya

32,8

21,0

11,8

Fransa

24,4

15,3

9,2

Almanya

26,2

18,4

7,8

Yunanistan

39,1

20,3

18,8

Macaristan

42,5

24,5

18,0

İzlanda

33,3

23,3

10,0

İrlanda

32,5

19,8

12,8

İtalya

28,4

14,9

13,5

Letonya

41,4

26,5

14,9

Litvanya

38,5

26,5

12,0

Lüksemburg

24,3

16,0

8,4

Hollanda

29,1

17,5

11,6

Norveç

31,1

22,3

8,8

Polonya

34,4

22,5

11,9

Portekiz

39,8

25,0

14,7

Slovak Cum.

33,4

21,3

12,1

Slovenya

38,6

22,3

16,3

İspanya

29,1

19,1

10,0

İsveç

28,0

21,1

6,9

İsviçre

22,3

12,8

9,5

Türkiye

43,4

20,1

23,4

İngiltere

31,5

20,4

11,1

Ortalama

32,8

20,5

12,2

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.