Eurobondların dönem sonu değerlemesi

Melike Kılınç

1. Giriş

Eurobond, TC Hazine Müsteşarlığı tarafından kaynak temini amacıyla yurtdışında ihraç edilen sabit faizli, uzun vadeli borçlanma senedi olarak tanımlanabilir. Vadeleri 30 yıla varabilen bu dış borçlanma senetlerinin, yalnızca yurtdışında değil Türkiye'de mukim yatırımcılar tarafından da rağbet gören bir yatırım aracı olduğu bilinmektedir.

4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un "Vergi, resim, harç ve fon istisnası" başlıklı 15'nci maddesi uyarınca TC Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet iç ve dış borçlanma senetlerinin faiz ve anapara ödemelerinin Kurumlar ve Gelir Vergisi kanunu hükümleri saklı olmak koşulu ile her türlü vergi, resim, harç ve fondan istisna edilmektedir.

Diğer taraftan, Gider Vergileri Kanunu'nun "Nispet" başlıklı 33'üncü maddesinin (d) bendinde Devlet Tahvili ve Hazine bonoları ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerin vadesi beklenilmeksizin satışı nedeniyle lehe alınan paralar üzerinden %1 oranında Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi ("BSMV") hesaplanması gerektiği hükme bağlanmıştır.

Bu düzenlemeler uyarınca, eurobondların vadesi beklemeden satışında BSMV oranı %1 iken, itfa ve kupon faizi ödemeleri üzerinden BSMV hesaplanmamaktadır. BSMV avantajı nedeniyle Türkiye'de başta banka ve sigorta şirketleri olmak üzere özellikle finans sektöründe faaliyet gösteren firmaların portföylerinde yurtdışında ihraç edilmiş diğer ülke ya da kurum tahvillerine kıyasla yüksek miktarda TC Hazine Müsteşarlığı'nca ihraç edilen eurobondlar bulunmaktadır. 2010 yılı hesaplarının kapatıldığı bugünlerde eurobond değerlemeleri bu kurumların finansal tablolarını önemli ölçüde etkilemektedir.

2. Eurobond değerlemesi

Genellikle euro ve dolar cinsinden ihraç edilen bu menkul kıymetlerin nasıl değerleneceği hususu Vergi Usul Kanunu'nun ("VUK") 279'uncu maddesinde hüküm altına alınmıştır. İlgili madde şu şekildedir:

"Hisse senetleri ile fon portföyünün en az yüzde 51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir."

Yukarıda yer verilen maddede sözü geçen "borsa rayici",VUK'un 263. maddesi uyarınca, gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerin ortalama değerleri olarak tanımlanmaktadır. Normal temevvüçler dışında fiyatlarda bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son muamele günü yerine değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı'nın yetkili olduğu da aynı maddede açıkça belirtilmiştir. Yine aynı maddede işaret edilen "değerlemeden evvelki son muamele günü" ise değerlemeden önce borsada işlem yapılan son günü ifade eder. Bu doğrultuda, borsa rayicinin tespitinde, değerlemeden bir önceki gün verilerini esas alabilmek için, ilgili gün borsada hiçbir işlem yapılmamış olması gerekmektedir. Öte yandan değerleme gününde borsanın açık olmasına rağmen, borsa rayici tespit edilmek istenen eurobondun işlem görmemiş olması durumunda ise, ilgili eurobondun bir önceki gündeki borsa rayici kullanılamayacak, basit faiz yöntemine göre hesaplama yapılması gerekecektir. Gelir İdaresi'nin yaklaşımı borsa rayici uygulamasında Türkiye'deki menkul kıymet ve kambiyo borsalarında oluşan fiyatların dikkate alınabileceği yönündedir.

Yurtdışı borsalarda oluşan borsa rayiçleri VUK'un 263. maddesi kapsamında değerlendirilmediğinden, uluslararası gerek tezgahüstü gerek organize borsalarda işlem görebilen sabit faizli ve kupon ödemeli eurobondların değerlemesinde borsa rayici kullanılabilmesi için İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ("İMKB") Tahvil ve Bono piyasasında işlem görmesi gerekmektedir.

Borsa rayici değerleme ölçüsü ile değerlenmesi gereken bir menkul kıymetin borsa rayicinin mevcut olmaması ya da borsa rayicinin muvazaalı olması halinde menkul kıymet değeri vadede elde edilecek gelirin iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmı hesaplanan menkul kıymet değerine eklenecektir.

Bu konuda Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından verilen 05/04/2006 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.19.02/VUK-1/279-11327 sayılı özelgede borsada işlem görmeyen eurobondların, kur farkları da dahil olmak üzere, hesap dönemleri sonunda alış bedeline bilanço gününden sonrasına ait ilk kupon ödemesinin bilançonun ait olduğu hesap dönemine ilişkin kıst tutarının ilave edilmesi suretiyle, diğer hesap dönemleri sonunda da yine alış bedeline ilgili döneme ait kıst tutarın eklenmesi sonucu bulunan tutarların hesaplanarak değerleme işleminin gerçekleşeceği belirtilmiştir.

Söz konusu özelgenin devamında ise ilgili eurobondun ikincil piyasadan temin edilmesi durumunda ise, aynı Kanununun 283 üncü maddesinde yer alan "Gelecek bir hesap dönemine ait olarak peşin ödenen giderler ile cari hesap dönemine ait olup da henüz tahsil edilmemiş olan hasılat, mukayyet değerleri üzerinden aktifleştirilmek suretiyle değerlenir." hükmü gereğince hesaplanan kupon faizlerinin gelir yazılacağı ve dönem sonlarında yapılacak değerlemede ilk kupon ödemesi için yapılacak faiz gelir tahakkukundan, işlemiş kupon faizi ile ödenen prim tutarından ilk kupona isabet eden kısmın düşülmesi gerektiği belirtilmiştir.

Yukarıda yer alan ifadelerden eurobondun ikincil piyasadan alınması durumunda ilk kupona ilişkin olarak alış tarihine kadar biriken faizin değerlemede ilk kupon ödemesi için yapılacak faiz gelir tahakkukundan düşülebileceği, diğer bir ifadeyle gider yazılabileceği anlaşılmaktadır.

Yazımızın devamında borsa rayici bulunan ve bulunmayan eurobondların değerlemesine ilişkin örneklere yer verilmektedir.

2.1 Borsa rayici bulunan eurobondun değerlemesi

(A) A.Ş.'nin menkul kıymet portföyünde yer alan US900123BD15 kodlu 12.298.000 USD nominal bedelli eurobondun alış bedeli 14.379.096 USD'dir. İtfa tarihi 11.03.2019 olan bu tahvilin 30.09.2010 tarihinde değerlemesi yapılmak istenmiştir. İMKB Uluslararası Tahvil Pazarı bültenindeki verilere göre, bu tahvilin 30.09.2010 tarihindeki borsa rayici 119.9667 olarak oluşmuştur. (Söz konusu eurobondun alış bedelinin 30.09.2010 tarihli değerleme kurlarıyla TL olarak kayıtlarda yer aldığı varsayılmaktadır.)

Buna göre değerleme aşağıdaki gibi yapılmalıdır:

30.09.2010 Değeri =

 

Borsa rayici x Nominal Bedel=

119,9667  x  12.298.000= 

14.753.504,77 USD

100 

100 

 

Eurobondun 30.09.2010 değeri ile alış bedeli arasındaki farkın Türk Lirası karşılığı 30.09.2010 tarihi itibariyle bu eurobond için gelir kaydedilmesi gereken reeskont tutarını göstermektedir.

(30.09.2010 T.C. Merkez Bankası Döviz Alış Kuru = 1,4512)

Değerleme işlemi sonucunda;

(14.753.504,77 – 14.379.096 ) x 1,4512 =  543.342,01 TL gelir kaydedilecektir.

2.2. Borsa rayici bulunmayan eurobondların basit faiz yöntemiyle değerlemesi

Kuponlu tahvillerin kupon ödemesi öncesinde satışında fiyatlama; piyasadaki faiz oranları ve satış tarihine kadar işlemiş kupon faiz tutarı dikkate alınarak yapılmaktadır.

Bu tahvillerin borsa rayici olmaması durumunda, değerlemenin anapara ve içinde bulunulan kupon dönemine ilişkin faiz için ayrı ayrı yapılması gerekir. Bu aşamada, söz konusu tahvilleri alan kurumlar vergisi mükelleflerinin tahvili alış sırasında ödediği kupona ilişkin işlemiş faiz tutarının kupon alış bedeli olarak dikkate alınması gerektiği yazımızın önceki bölümünde yer verilen muktezada görüldüğü gibi, Maliye Bakanlığı tarafından verilen çeşitli muktezalarda da ifade edilmiştir. Bu görüşler Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67. maddesi uyarınca yayımlanan Tebliğ'lerdeki stopaj matrahı hesaplamasına da uygundur.

i. Kupon ödeme tarihinde alınan eurobondun değerlemesi

Kodu :XS0285127329

İhraç Tarihi: 02.02.2007

İtfa Tarihi :02.04.2019

Kupon Dönemleri :02 Nisan (Bir dönem 365 gün olarak alınacaktır.)

Türü :Yılda 1 faiz ödemeli, Yıllık faiz oranı %5,875

Alıma İlişkin Bilgiler

Alış tarihi :02.04.2010

Nominal Bedel : 435.534,00 EUR

Alış Bedeli : 481.460,00 EUR

 

Yukarıdaki verilere göre alış tarihi, kupon ödeme tarihi ile aynı gündür. Buna göre birikmiş kupon faizi bulunmadığından alış bedeli temiz fiyat olarak kabul edilecektir.

A)      Anapara reeskontu hesaplaması

·           Eurobondun alış tarihinden itfa tarihine kadar geçen toplam süre : 02.04.2019 – 02.04.2010 = 3287 gün

Alış tarihinden değerleme tarihine kadar geçen süre : 31.12.2010 – 02.04.2010 + 1 = 274 gün

·           Anapara Reeskontu = (Nominal Bedel–Temiz Fiyat) x (Alış Tarihi ile Değerleme Tarihi Arasındaki Süre)

(Alış Tarihi ile İtfa Tarihi Arasındaki Süre)

                = ( 435.534,00 - 481.460,00 ) x 274 = - 3.828,33 EUR gider reeskontu hesaplanmaktadır.

                                               3287

 

B)      Kupon reeskontu hesaplaması

 

Kupon reeskontu hesaplaması zaman çizelgesine ulaşmak için tıklayınız...

Ekteki şemada görüldüğü gibi, kupon reeskontunun hesaplanmasında değerleme öncesi ve sonrasındaki iki kupon arasında geçen süre , toplam süreyi ; değerleme tarihi ile değerleme tarihinden önceki kupon ödeme tarihi arasında geçen süre ise kıst süreyi ifade etmektedir.

 

Kupon Reeskontu = Nominal Bedel x Faiz Oranı x Kıst Süre

                                          İki kupon tarihi arasında geçen süre

 

                                  =  (435.534,00 x (5,875/100) x 274)  = 19.208,24 EUR

                                                               365

Örnekte yer alan eurobond için hesaplanması gereken reeskont tutarı anapara ve kupon reeskontlarının toplamından oluşacaktır. Bu işlem sonucunda hesaplanan döviz cinsinden reeskont tutarının Türk Lirası karşılığı kayıtlara gelir reeskontu olarak alınacaktır.

Toplam Reeskont = (Anapara Reeskontu+Kupon Reeskontu) x 31.12.2010 T.C. Merkez Bankası Döviz Alış Kuru

 = (-3.828,33 EUR + 19.208,24 EUR)  x 2,0491

                                =15.379,91 EURx 2,0491 = 31.514,98 TL

(Söz konusu eurobondun alış bedelinin 31.12.2010 tarihli değerleme kurlarıyla TL olarak kayıtlarda yer aldığı varsayılmaktadır.)

ii. Nominal bedeli temiz alış bedelinden küçük olan eurobondun değerlemesi

(T) A.Ş.'nin menkul kıymet portföyünde bulunan eurobonda ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir.

Kodu :US900123AX87

İhraç Tarihi : 07.06.2005

İtfa Tarihi :05.06.2020

Kupon Dönemleri :05 Haziran – 05 Aralık

Türü :Yılda 2 faiz ödemeli, Yıllık faiz oranı % 7 , Kupon oranı % 3,5

Alıma İlişkin Bilgiler

Alış tarihi :30.03.2010

Alıştan Önceki Kupon Tarihi :05.12.2009

Nominal Bedel :141.243,75  USD

Alış Bedeli (Kirli Fiyat) :157.251,84 USD

 

30.09.2010 tarihinde yapılacak değerlemeye ulaşmak için tıklayınız...

 

A)      Anapara reeskont hesaplaması 

·           Yukarıdaki veriler ışığında, alıştan önceki son kupon ödemesinin 05.12.2009 olduğu ve bu tarihten alıma kadar geçen sürenin 115 gün (30.03.2010 – 05.12.2009) olduğu görülmektedir.

·           Buna göre alıma kadar geçen sürede birikmiş kupon faizi;

=  (Nominal Bedel x Kupon Oranı x Alışa Kadar Geçen Gün) / Kupon Süresi

 

=  141.243,75  x (0,035) x 115 formülü ile 3.123,66 USD olarak bulunur.

                           182

·           Birikmiş kupon faizinin alış bedelinden çıkarılması ile bulunacak tutar ise Temiz Fiyatı göstermektedir.

(157.251,84 – 3.123,66 = 154.128,18 USD)

·           Anapara Reeskont tutarına ulaşmak için izlenecek adım ise vade tarihi ile alım tarihi arasında geçen toplam süreyi hesaplamak (05.06.2020 – 30.03.2010 =  3720 gün), diğer yandan değerleme tarihi ile ilgili eurobondun alım tarihi arasındaki gün sayısını, yani reeskont hesaplanacak süreyi bulmaktır. (30.09.2010 – 30.03.2010 +1 = 185 gün )

·           Bu veriler doğrultusunda anapara reeskontu aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır.

Anapara Reeskontu = (Nominal Bedel – Temiz Fiyat) x (Alış Tarihi  ile Değerleme Tarihi Arasındaki Süre)

(Alış Tarihi ile İtfa Tarihi Arasındaki Süre)

      =  (141.243,75  – 154.128,18) x 185   =   - 640,76 USD

                                                                       3720 

Hesaplamalarımız sonucunda 30.09.2010 itibariyle portföyde bulunan eurobond için 640,76 USD anapara gider reeskontu ortaya çıkmıştır.

B)      Kupon reeskontu hesaplaması

Kupon reeskontu zaman çizgisine ulaşmak için tıklayınız...

Bu örnekte değerleme öncesi son kupon tarihi eurobondun alış tarihinden daha sonra, diğer bir ifadeyle değerleme gününe daha yakın olduğundan kupon reeskontu gün sayısı hesaplanırken alış tarihi değil değerleme öncesi kupon tarihi dikkate alınmıştır.

Buna göre kupon reeskontu;

Nominal Bedel x Kupon Oranı x Kupon Reeskontu Süresi

                              Kupon Süresi

formülüne göre,

141.243,75  x (3,5/100) x 118  = 3.187,63 USD olarak hesaplanmaktadır.

                               183

Yukarıdaki örnekte yer alan eurobond için hesaplanması gereken reeskont tutarı anapara ve kupon reeskontlarının toplamından oluşacaktır. Bu işlem sonucunda hesaplanan döviz cinsinden reeskont tutarının Türk Lirası karşılığı kayıtlara gelir reeskontu olarak alınacaktır.

Toplam Reeskont = (Anapara Reeskontu+Kupon Reeskontu) x 30.09.2010 T.C. Merkez Bankası Döviz Alış Kuru

(- 640,76 + 3.187,63) x 1,4512 = 3.696,02 TL gelir kaydedilmelidir.

Bu örnekte alıştan sonraki ilk kupon, değerleme gününden önce olduğundan, ilk kupon ödemesinin içinde yer alan birikmiş faizin kupon ödemesi tutarından düşülmesi gerekmektedir. Örneğimizde alışta ödenen birikmiş faiz tutarı olan 3.123,66 USD'nin toplam kupon tutarından düşülerek kalan kupon ödemesinin TL karşılığının gelir kaydedilmesi uygun olacaktır. (Söz konusu eurobondun alış bedelinin 30.09.2010 tarihli değerleme kurlarıyla TL olarak kayıtlarda yer aldığı varsayılmaktadır.)


i. Nominal bedeli temiz alış bedelinden büyük olan eurobondun değerlemesi

(Y) A.Ş.'nin menkul kıymet portföyünde bulunan eurobonda ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir.

Kodu :DE000A0AU933

İhraç Tarihi: 10.02.2004

İtfa Tarihi :10.02.2014

Kupon Dönemleri :10 Şubat (Bir dönem 365 gün olarak alınacaktır.)

Türü :Yılda 1 faiz ödemeli, Yıllık faiz oranı %6,5

 

Alıma İlişkin Bilgiler

Alış tarihi :30.04.2010

Alıştan Önceki Kupon Tarihi :10.02.2010

Nominal Bedel :1.108.762,81

Alış Bedeli (Kirli Fiyat) :1.123.001,77

 

  31.12.2010 tarihinde yapılacak değerlemeye ulaşmak için tıklayınız...

A)      Anapara reeskontu hesaplaması

 

·           Verilen bilgilere göre, alış tarihinden önceki son kupon ödemesi 10.02.2010'da gerçekleşmiş ve bu tarihten alıma kadar geçen süre 79 gündür. (30.04.2010 – 10.02.2010 )

·           Alıma kadar geçen sürede birikmiş kupon faizi;

Nominal Bedel x Kupon Oranı x Alışa Kadar Geçen Gün Sayısı  formülüne göre,

                               Toplam Kupon Süresi

=  1.108.762,81x (6,5/100) x 79  = 15.598,62 EUR olarak tespit edilir.

                                      365

·           Bu durumda temiz fiyat şu şekilde hesaplanır:

 

             1.123.001,77 – 15.598,62 = 1.107.403,15 EUR

 

·           Vade tarihi ile alım tarihi arasında geçen süre ( 10.02.2014 – 30.04.2010 ) 1382 gün ve reeskont süresi

 (31.12.2010 – 30.04.2010 + 1 ) 246 gündür.

 

·           Bu veriler doğrultusunda anapara reeskontu aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır.

 

Anapara Reeskontu = (Nominal Bedel – Temiz Fiyat) x (Alış Tarihi ile Değerleme Tarihi Arasındaki Süre)

(Alış Tarihi ile İtfa Tarihi Arasındaki Süre)

                                               = (1.108.762,81  – 1.107.403,15) x 246  = 242,02 EUR

                                                                              1382

B)      Kupon reeskontu hesaplaması

 

Kupon reeskontu hesaplamasına ulaşmak için tıklayınız....

 

Bu örnekte eurobondun alış tarihi değerleme gününden önceki son kupon tarihinden daha sonra, diğer bir ifadeyle değerleme gününe daha yakın olduğundan kupon reeskontu süresinin hesaplamasında eurobondun alış tarihi dikkate alınmıştır.

Kupon Reeskontu = Nominal Bedel x Faiz Oranı x Kupon Reeskont Süresi

                                                              Toplam Kupon Süresi

                                  = 1.108.762,81 x (6,5/100) x 246  = 48.572,92

                                                              365

Örnekte yer alan eurobond için hesaplanması gereken reeskont tutarı anapara ve kupon reeskontlarının toplamından oluşacaktır. Bu işlem sonucunda hesaplanan döviz cinsinden reeskont tutarının Türk Lirası karşılığı kayıtlara gelir reeskontu olarak alınacaktır.

Toplam Reeskont = (Anapara Reeskontu+Kupon Reeskontu) x 31.12.2010 T.C. Merkez Bankası Döviz Alış Kuru

Toplam Reeskont= 242,02+ 48.572,92 = 48.814,94 EUR x 2,0491= 100.026,71 TL

(Söz konusu eurobondun alış bedelinin 31.12.2010 tarihli değerleme kurlarıyla TL olarak kayıtlarda yer aldığı varsayılmaktadır.)

3. Sonuç

Yazımızda yer verilen örneklerden de görüleceği üzere, kurumların portföylerindeki eurobondların dönem sonu değerleme işleminde dikkat edilecek öncelikli husus eurobondun borsa rayici bulunup bulunmadığıdır. Değerleme günü itibariyle borsa rayici bulunan eurobondlar borsa rayici ile değerlenecektir. Borsa rayici bulunmayan eurobondlar için ise anapara ve kupon reeskontları hesaplanarak toplam reeskont tutarının gelir tablosu hesaplarıyla ilişkilendirilmesi gerekmektedir.

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Ernst & Young ve/veya Kuzey Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş.'ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz