I. Giriş

 

Bilindiği gibi, ülkemizde 1970’lerde başlayan yüksek enflasyonist ortam, bazı ekonomik değerlerin milyarlarla, trilyonlarla ve hatta katrilyonlarla ifade edilmesine neden olmuştur. Bu süreçte ekonominin nakit ihtiyacı 1981 yılından bu yana ortalama her 2 yılda bir defa tedavüle çıkarılan üst değerde yeni banknotlarla karşılanmış olup, aşağıda yer verilen TABLO I ’den de görüleceği üzere, bugün dünyadaki en büyük kupürlü banknot (20.000.000) sadece ülkemizde kullanılmaktadır. Söz konusu durum paramızın uluslararası platformlardaki itibarını da olumsuz etkilemektedir.

Diğer taraftan, bol sıfırlı rakamlar başta kasa işlemlerinde olmak üzere, muhasebe ve istatistik kayıtlarında, bilgi işlem programlarında ve ödeme sistemlerinde, fiyat etiketlemelerinden, benzin pompaları ve taksimetrelere kadar günlük hayatın birçok alanında da sorunlar yaratmaktadır.

 

TABLO I

 

Dünya Genelinde Tedavülde Bulunan En Büyük Banknot Kupürleri (*)

Ülke	Kupür	USD Değeri
Endonezya	100.000	12
Kamboçya	100.000	25,1
Lübnan	100.000	66
Mozambik	100.000	4,2
Paraguay	100.000	16,”
Romanya	1.000.000	31
Türkiye	20.000.000	15
Vietnam	500.000	6,4

Kaynak: MRI Bankers’Guide to Foreign Currency,

(*) 13.01.2004 tarihi itibariyle

 

Bugüne kadar dünya genelinde toplam 49 ülkede paradan sıfır atma operasyonu gerçekleştirilmiştir. Diğer ülkelerdeki uygulamalarda bu operasyonun genellikle bir ekonomik istikrar programı ile gündeme geldiği ve farklı enflasyon oranlarında sıfır atıldığı gözlenmektedir.

İstikrar programı başarı ile sonuçlanan ülkelerden İsrail’de, programa başlandıktan kısa bir süre sonra para reformu gerçekleştirilmiştir. Polonya, Bolivya ve Bulgaristan’da ise istikrar programının enflasyon üzerindeki olumlu etkileri ortaya çıktıktan sonra para reformu gerçekleştirilmiştir. Bugün daha ziyade tercih edilen yöntem de budur.

Türkiye’de ise, son birkaç yılda enflasyon oranında meydana gelen düşüşler, ekonomik istikrarın sağlanması için atılan önemli adımlar ve geleceğe ilişkin ekonomik alandaki olumlu beklentiler sebebiyle 31 Ocak 2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun ile para birimimiz 01.01.2005 tarihinden itibaren Yeni Türk Lirası ve Yeni Kuruş olarak belirlenmiştir.

 

5083 Sayılı Kanunun yanı sıra Yeni Türk Lirası uygulamasına ilişkin yapılan diğer düzenlemeler ise şu şekildedir:

 

·          06.10.2004 tarih ve 25605 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 13 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Genel Tebliği,

·          30.09.2004 ve 25599 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 21 Seri No’lu Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği,

·          15.05.2004 tarih 25463 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 60 Seri No’lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Tebliğ,

·          24.09.2004 tarih ve 25593 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yeni Türk Lirasına Geçiş Nedeniyle Madeni Ufaklık Paraların Tedavülden Kaldırılmasına Dair Tebliğ,

 

Yukarıda yer verilen düzenlemeler kapsamında muhasebe ve vergisel yönleriyle Yeni Türk Lirasına geçiş bu yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

II.  Uygulamaya İlişkin Düzenlemeler

 

5083 Sayılı Kanun ile Türkiye Cumhuriyetinin yeni para birimi Yeni Türk Lirası (YTL) ve alt birimi Yeni Kuruş (YKr) olarak belirlenmiş, 1 YTL 100 YKr ’a eşitlenmiştir. Türk Lirası değerler Yeni Türk Lirasına dönüştürülürken ise, bir milyon Türk Lirası (1.000.000 TL) eşittir bir Yeni Türk Lirası değişim oranı esas alınmıştır.

 

Halen tedavülde bulunan Türk Lirası banknotlar ve madeni paralar 01.01.2005-31.12.2005 tarihleri arasında Yeni Türk Lirası banknotlar ve yeni tedavüle çıkarılacak madeni paralar ile birlikte tedavül edecektir. Banknotların birlikte tedavülü ve değiştirilmesine ilişkin esaslar TC. Merkez Bankasınca, madeni paraların birlikte tedavülü ve değiştirilmesine ilişkin esaslar ise Hazine Müsteşarlığınca belirlenecektir.

 

Halen kullandığımız Türk Lirası banknot ve madeni paralar 2005 yılının sonuna kadar tedavülde kalacaktır. 2005 yılında 1 yıl boyunca hem Türk Lirası hem de Yeni Türk Lirası banknot ve madeni paralar birlikte tedavül edecek, Türk Lirası banknot ve madeni paralar 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren tedavülden kaldırılacaktır.

Türk Lirası banknotlar 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren 10 yıl boyunca (zaman aşımı süresince) Merkez Bankası, Merkez Bankası Şubesi bulunmayan yerlerde T.C. Ziraat Bankası tarafından değiştirilecektir.

Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan düzenleme ile halen tedavülde bulunan 50.000, 100.000 ve 250.000 TL’lik madeni paralar 31.12.2005 tarihinden itibaren tedavülden kaldırılacak olup, 31.12.2005 tarihinden 31.12.2006 tarihine kadar bu paralar sadece Mal Sandıkları ile TC. Ziraat Bankası ve TC. Merkez Bankası şubelerinde kabul edilecek ve değiştirilecektir.

1.1.2005 tarihinden itibaren tedavülde olacak olan YTL para birimleri ;

- YTL banknotlar: 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 YTL,

- Madeni paralar: 1, 5, 10, 25, 50 Yeni Kuruş ve 1 Yeni Lira’dan oluşacaktır.

 

Yeni Türk Lirası cinsinden yapılan işlemlerde yarım Yeni Kuruşun üzerindeki değerler 1 Yeni Kuruşa tamamlanır; yarım Yeni Kuruşun altındaki değerler ise dikkate alınmayacaktır.

 

Kanunun 3’üncü maddesinde, “Kanunlarda ve diğer mevzuatta, idari işlemlerde, yargı kararlarında, her türlü hukuki muamelelerde, kıymetli evrak ve hukuki sonuç doğuran diğer belgeler ile ödeme ve değişim araçlarında Türk Lirasına yapılan atıflar, Kanunda belirtilen değişim oranında Yeni Türk Lirasına yapılmış sayılır” ifadesine yer verilmiştir. Diğer bir deyişle; 01.01.2005 tarihinden önce TL cinsinden düzenlenmiş olan her türlü kıymetli evraklar, sözleşmeler ve her türlü hukuki muamelelerde yer alan TL değerler Kanunda belirtilen değişim oranı üzerinden YTL’na çevrilerek geçerliliğini koruyacaktır.

 

Ancak tarafların, söz konusu evrakları 31 Aralık 2005 tarihine kadar (bu tarih dahil) Yeni Türk Lirası’na göre yeniden düzenlemeleri halinde, bu muamele ve düzenlenecek belgeler her türlü vergi, resim, harç ve diğer yükümlülüklerden muaf olacaktır.

III.  Muhasebe Sistemi İle İlgili Düzenlemeler

31.12.2004 tarihi sonuna kadar  dönem sonu işlemleri dahil tüm muhasebe kayıtları Türk Lirası üzerinden yapılacak ve mali tablolar Türk Lirası üzerinden düzenlenecektir. 31.12.2004 tarihli bilanço tutarları Kanunda belirtilen değişim oranı esasa alınarak 01.01.2005 tarihi itibariyle Yeni Türk Lirasına dönüştürülecek ve dönüştürülen bu tutarlar açılış kayıtları olarak muhasebeleştirilecektir.

01.01.2005 tarihinden itibaren düzenlenecek tüm belgeler ve muhasebe kayıtları sadece YTL ve YKr üzerinden olacaktır. En küçük para birimi 1 YKr olduğu ve YTL cinsinden yapılan işlemlerin sonuçlarında ve ödeme aşamalarında yarım YKr ve üzerindeki değerler 1 YKr ’a tamamlanacağı için en küçük muhasebe ve fatura değeri de 1 YKr olacaktır.

2005 yılı boyunca Türk Lirası ve Yeni Türk Lirasının birlikte kullanılacak olması ve 2005 takvim yılında bütün mal ve hizmet bedellerinin etiket ve tarife listelerinin Türk Lirası ve Yeni Türk Lirası para birimleri üzerinden ayrı ayrı gösterilmesi belge düzenleme ve muhasebe kayıtlarında YTL’ nin esas alınmasını etkilemeyecektir.

Önceki dönemlere ilişkin olmakla birlikte 01.01.2005 tarihinden sonra düzenlenecek faturalar, verilecek beyannameler ve bildirimlerin de Yeni Türk Lirasına dönüştürülmesi ve YTL üzerinden düzenlenmesi ve hesaplara kaydedilmesi gerekmektedir. Yalnızca, ücretlilere yapılacak özel gider indiriminde farklı bir uygulama benimsenmiş olup, bu konuya yazımızın ileriki bölümlerinde detaylı yer verilmiştir.

Maliye Bakanlığınca özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler de 01.01.2005 tarihinde normal vergilendirme dönemine sahip diğer mükellefler gibi işlem yapacaklardır. Ancak, bu mükellefler 31.12.2004 tarihi itibariyle geçici mizan çıkartacaklar, mizanda yer alan hesapları diğer mükelleflerin tabi olduğu esaslar çerçevesinde YTL para birimine dönüştürecekler ve bu tutarları 01.01.2005 açılış maddesi olarak muhasebeleştireceklerdir.

31.12.2004 tarihli bilançonun YTL para birimine dönüştürülmesi esnasında hesaplardaki toplam TL tutarların YTL’na dönüşümünde bulunacak toplam tutar ile alt hesapların daha sonra ayrı ayrı dönüşümü halinde bulunacak tutarlar toplamı yuvarlamalar nedeniyle eşit olmayabilecektir. Bu sebeple, işletmeler YTL’na dönüşüm işlemini hesap planının en alt kırılımındaki hesaplarının tek tek YTL’na çevrilmesi suretiyle bulunan ana hesap toplam tutarının muhasebe kaydını yapacaklardır.

01.01.2005 tarihi itibariyle yapılan YTL dönüşümü sonucunda ortaya çıkabilecek olumlu yuvarlama farklarının tek düzen hesap planında yer alan “679-Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar” hesabına, olumsuz yuvarlama farklarının ise “689-Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar “ hesabına kaydedileceği Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan 13 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Genel Tebliğinde açıkça belirtilmiştir.

Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin TL birimindeki değerleri YTL’na dönüştürülürken her bir iktisadi kıymet için ayrı ayrı dönüşüm işlemi yapılacaktır. Ayrıca bu iktisadi kıymetlerin birikmiş amortismanları da ayrı ayrı YTL’na dönüştürülecektir. 1.1.2005 tarihinden önce kayıtlarda ekonomik ömrü dolan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin 1 TL olan iz bedelleri de 1 YKr’a dönüştürelecek ve hesaplara 0,01 YTL olarak kaydedilecektir.

 

IV. Vergisel Uygulamalar

 

2004 yılı vergilendirme dönemine ilişkin olmakla birlikte, 01.01.2005 tarihinden sonra verilecek KDV, Muhtasar, Geçici Vergi ve Kurumlar Vergisi vb. beyannameler YTL para birimi üzerinden düzenlenecektir. 2004 yılı mali yılı işlemlerine ilişkin düzenlenen, ancak 1.1.2005 tarihinden sonra verilmesi gereken Gelir ve Kurumlar Vergisi beyannameleri ekinde yer verilecek olan karşılaştırmalı mali tablolar ise, söz konusu tabloların kıyaslanabilmesi için YTL para birimi cinsinden düzenlenecektir.

 

01.01.2005 tarihinden itibaren ödeme aşaması ve işlem sonuçlarında kullanılacak en küçük para birimi 1 YKr olacağı için hesaplanan vergiler de en az 1 YKr olacaktır. Hesaplanan verginin yarım YKr’un altında bir tutar olması halinde bu vergi dikkate  alınmayacak, yarım YKr veya üzerinde olması durumunda ise 1YKr’a tamamlanacaktır.

 

01.01.2005 tarihi itibariyle YTL para birimine dönüştürülen ve 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar hesabına kaydedilen olumlu yuvarlama farkları vergi matrahının tespitinde gelir olarak, 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabına kaydedilen olumsuz yuvarlama farkları ise vergi matrahının tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınacaktır.

 

Tebliğ’de yer verilen bir diğer düzenleme ise banka ve sigorta şirketlerine ilişkindir. Söz konusu kurumlar 1.1.2005 tarihi itibariyle yapılan YTL para birimine dönüşüm nedeniyle ortaya çıkan olumlu farklar için BSMV hesaplamayacaktır.

 

Yapılan kanuni düzenlemelerde işletmelerin ellerinde bulunan çek karnelerinin değiştirilmesine ilişkin yasal bir zorunluluk getirilmemiştir.

 
Ancak YTL’na geçişin teşvik edilmesi ve kullanım sırasında olabilecek muhtemel karışıklıkların önlenmesi amacıyla banka müşterilerinin ellerindeki TL ibareli çek karnelerini, mevcut çek karnelerinin tam olarak iade edilmesi şartıyla, 1.1.2005 tarihinden itibaren aynı sayıda YTL ibareli çek karneleri ile değiştirmek istemeleri halinde değişim işlemi değerli kağıt bedeli tahsil edilmeden yapılacaktır. (Değerli kağıt bedeli 1.1.2004 tarihinden itibaren her bir çek yaprağı için 1.500.000 TL’dir.)

V.  Özel Gider İndirimi

2004 yılı harcamalarından kaynaklanan ücretlilerde vergi indirimi uygulamasında, vergi indirimine esas alınacak belgeler 2004 yılında yapılan harcamalara ait olacağından belgelerdeki para birimi TL olacaktır.

 

2004 yılında yapılan harcamalar karşılığında alınan belgelerdeki tutarlar ile azami indirim tutarının belirleneceği 2004 yılı vergi matrahı TL üzerinden belirtildiğinden, 20/01/2005 tarihine kadar verilecek Vergi İndirimine Ait Bildirimler TL üzerinden doldurulacaktır.

 

Ancak, 01/01/2005 tarihinden itibaren ücretlerin YTL olarak ifade edilmesi ve mahsubunun aynı para birimiyle ifade edilen değerler oranında yapılabilecek olması nedeniyle, TL olarak hesaplanan vergi indirimi tutarı bildirimi alan işveren tarafından YTL’na çevrilerek Muhtasar Beyannamede mahsup konusu yapılacaktır. 2004 yılında işten ayrılan, emekli olan ve ölenlere ait bildirimler hakkında da aynı şekilde işlem yapılacaktır.

 

VI.  Fatura ve Belge Düzenine İlişkin Hususlar

 

Kanunun 1’nci maddesinin yürürlük tarihinin 01.01.2005 olması sebebiyle, 31.12.2004 tarihi sonuna kadar düzenlenecek tüm belgeler (fatura, sevk irsaliyesi, vb.) Türk Lirası üzerinden düzenlenecektir. 01.01.2005 tarihinden önceki dönemlere ait işlemlere ait olsalar dahi bu tarihten sonra düzenlenecek belgeler YTL/YKr cinsinden düzenlenecektir.

 

01.01.2005 tarihinden önce satılan ve faturası TL üzerinden düzenlenmiş malların bu tarihten sonra iade edilmesi halinde, faturadaki tutarlar YTL’na dönüştürülerek hesaplara alınacak ve düzenlenecek iade faturaları YTL para birimi üzerinden düzenlenerek muhasebe kaydı yapılacaktır.

 

13 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Genel Tebliğinde yer verildiği üzere, mükellefler yapmış oldukları mal ve hizmet teslimlerine ilişkin 01.01.2005 tarihinden itibaren düzenleyecekleri fatura veya fatura yerine geçen belgelerde aynı orana tabi birden fazla mal veya hizmet bedeli gösterildiğinde Katma Değer Vergisi aynı orana tabi mal ve hizmetlerin matrah toplamları dikkate alınarak hesaplanacaktır. Farklı orana tabi mal ve hizmetlerin aynı faturada gösterilmesi halinde KDV her bir oranın matrah toplamı dikkate alınarak hesaplanacaktır.

 

Özel Tüketim Vergisi kapsamına giren mallar için ise düzenlenen fatura veya fatura yerine geçen belgelerde KDV uygulamasından farklı olarak her bir mal için ayrı ayrı ÖTV hesaplanması gerekmektedir.

 

VII.  Etiket ve Tarifelere İlişkin Düzenlemeler

 

5083 Sayılı Kanunun Geçici 3’ncü maddesi uyarınca; 01.01.2005-31.12.2005 tarihleri arasında, bütün mal ve hizmet bedellerinin, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 12’nci maddesi çerçevesinde düzenlenecek etiket ve tarife listelerinde Türk Lirası ve Yeni Türk Lirası üzerinden ayrı ayrı gösterilmesi zorunlu bulunmaktadır.

VIII. Ödeme Kaydedici Cihazlara İlişkin Hususlar

 

Ödeme kaydedici cihazların (yazar kasalar) YTL’na göre işlem yapmaları hakkında 60 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Genel Tebliğde ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır.

 

Söz konusu Tebliğe göre ödeme kaydedici cihaz üretici veya ithalatçıları, Maliye Bakanlığına müracaat ederek gerekli izni aldıktan sonra, daha önce onaylananlar da dahil olmak üzere tüm ödeme kaydedici cihazlarını YTL ve YKr ’u esas alacak tarzda düzenleyeceklerdir.

 

Bu konudaki düzenleme işlemleri, en geç 31/03/2005 tarihine kadar tamamlanmış olacaktır. 01/01/2005 tarihinden (bu tarih dahil) sonra satılacak bütün ödeme kaydedici cihazlar, YTL ve YKr esasına göre işlem yapacak özellikte olacak ve bu özelliği taşımayan cihazların satışı yapılamayacaktır.

 

Ayrıca, 5228 sayılı Kanunun 13 üncü maddesiyle, 3100 sayılı Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunun 7.nci maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişiklikle; mükelleflerin 31/07/2004 tarihinden itibaren kullanmak üzere satın aldıkları ödeme kaydedici cihazlar için % 100’e kadar amortisman oranını seçebilme imkanı getirilmiştir

 

IX.  Sonuç

Gerek iş hayatında ve gerekse günlük hayatımızda önemli bir adım olarak karşımıza çıkan Yeni Türk Lirası uygulaması, işletmelerin bilgisayar sistemlerinde külfetli değişiklikler yapmasını gerektirecektir. Bu nedenle işletmelerin bir an önce bu konuda ciddi adımlar atarak kendilerini yeni sisteme uyumlu hale getirmelerinde fayda bulunmaktadır.