Gelir Vergisi Kanunu’nun ilk maddesinde, vergiye tabi gelirin, bir gerçek kişinin bir takvim yılında elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarı olarak tanımlanmasının bir sonucu olarak, diğer gelir unsurlarında olduğu gibi ücretlerin de safi tutarının safi tutarının hesaplanması sırasında yapılabilecek indirimler, Kanunun 63 üncü maddesinde sayılmak suretiyle hükme bağlanmıştır. İşte bunlardan biri de, bugüne kadar, anılan maddenin 5 numaralı bendinde yer alan ‘’ özel gider indirimi  uygulaması ‘’ olmuştur. Hatırlanacak olursa, bu uygulama ile, ücretlinin kendisine, eşine ve çocuklarına ait eğitim, sağlık, gıda, giyim ve kira giderleri, belirli koşullarla vergi matrahından indirilmekte, bu şekilde hesaplanan vergi matrahı için hesaplanan gelir vergisi ile yıl içinde tevkif suretiyle ödemiş olduğu gelir vergisi arasındaki fark, ücretlinin izleyen yıldaki ücreti üzerinden hesaplanacak gelir vergisinden mahsup edilmek suretiyle iade edilmiştir.

 

Ücret gelirleri üzerindeki vergi yükünün hafifletilmesini de sağlayan bu uygulamada geçtiğimiz yıl TBMM’de kabul edilen ve 2004 yılı başında yürürlüğe giren 4842 sayılı Kanunla önemli değişiklikler yapılmıştır.

 

Bu değişiklikler kapsamında, uygulamanın adı ‘’ ücretlilerde vergi indirimi ‘’ olarak değiştirilirken, Gelir Vergisi Kanunu’nda ilgili olduğu madde de Mükerrer 121 olarak yeniden belirlenmiştir. Anılan Kanunla uygulamada yapılan en önemli değişiklik te iade tutarının hesaplanma şeklinde yapılmıştır. Daha açık bir ifade ile, iadenin tutarı önceki uygulamada ücretlinin gelirinin vergi tarifesinin hangi diliminden vergilendirildiğine ve ibraz edilen harcama belgelerinin tutarına bağlı iken, yeni uygulamada bu harcama belgelerinin tutarına bağlı hale gelmiştir. Yeni sistemde, yıllık vergi matrahını aşmamak üzere, ibraz edilen harcama belgelerinin toplam tutarı dilimlere ayrılmış ve her dilim için farklı iade oranları belirlenmiştir. Buna göre, harcama tutarının ilk 3 milyar lirası için % 8, ikinci 3 milyar liralık bölümü için % 6 ve kalan kısım için de % 4 oranında vergi iadesi yapılacaktır. Örneğin, 2004 yılı vergi matrahı 24 milyar lira olan bir ücretli, kapsama giren harcama türlerinden 21 milyar lira tutarında harcama belgesi ibraz etmiş ise, bu tutarın ilk 3 milyar lirası için  % 8 oranı ile 240 milyon lira ; ikinci 3 milyar lirası için % 6 oranı ile 180 milyon lira ve kalan 15 milyar lirası için de % 4 oranı ile 600 milyon lira olmak üzere, toplam 1,020 milyar lira iadeye hak kazanacaktır.

 

İki uygulama arasındaki bu farklılıklara rağmen, uygulamanın temel koşullarında herhangi bir değişiklik bulunmamaktadır. Örneğin, bir harcamanın iadeye konu edilebilmesi için,

 

·          Harcamanın Türkiye’ de yapılmış olması;

·          Harcamanın mükelleflerden alınacak belgeler ile tevsik edilebilmesi;

·          Harcamanın yapıldığı kurumların gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişiler olması;

Koşulları yine aranacaktır. Uygulamadan yararlandırılacak harcamaların türünde ve işverene ibrazında da herhangi bir değişiklik söz konusu değildir. Yine gıda, giyim, sağlık, eğitim ve kira giderleri iade uygulamasına konu edilebilecektir. Ve yine belgeler, iadenin ilgili olduğu yılı izleyen yılın 20 Ocak tarihine kadar işverene ibraz edilmek zorundadır. Öte yandan, iade tutarının ödenmesinde, önceki sistemde olduğu gibi yine, ücretlinin ertesi yıl ödeyeceği gelir vergisinden mahsup yolu benimsenmiştir. Ücretlinin izleyen yılda çalışmaması halinde, iade, ücretlinin eski işvereni tarafından doğrudan ödenecektir.

Gelir ve buna bağlı olarak vergi matrahı arttıkça hak kazanılan iadenin oranının düştüğü yeni uygulamaya ilişkin örneklere aşağıda yer verilmiştir.

Yıllık vergi matrahı (milyon)	Harcama belgesi tutarları toplamı (milyon)	Yeni uygulama ya göre hak kazanılan iade tutarı (milyon)	Önceki  uygulama ya göre hak kazanılan iade tutarı (milyon)	Yeni uygulama ya göre iade oranı (%)	Eski uygula maya göre iade oranı (%)
3.000	3.000	240	150	8	5
5.000	5.000	360	250	7,2	5
9.000	9.000	540	600	6	6,6
21.000	21.000	1.020	1.750	4,8	8,3
36.000	36.000	1.620	3.400	4,5	9,4
48.000	48.000	2.100	4.800	4,3	10,0
60.000	60.000	2.580	6.000	4,3	10,0
75.000	75.000	3.180	7.750	4,2	10,3
120.000	120.000	4.980	10.500	4,1	8,7

Uygulama ile ilgili olarak özellik arz eden birkaç nokta da aşağıda özetlenmektedir.

 

1.       2005 yılı başından itibaren Yeni Türk Lirasının kullanılmaya başlanacak olmasının vergi indirimi uygulamasına etkileri

 

2005 yılının başında hayatımıza girecek YTL Vergi iadesi müessesesinin ödenmesi aşamasında karşımıza çıkacaktır. 13 Numaraları Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği uyarınca 2004 yılı harcamalarından kaynaklanan ücretlilerde vergi indirimi uygulamasında, vergi indirimine esas alınacak belgeler 2004 yılında yapılan harcamalara ait olacağından belgelerdeki para birimi TL olacaktır. 2004 yılı matrahının Türk Lirasına ile ifade edilmesi ve 2004 yılına ilişkin toplanan belgeler Türk Lirası cinsinden olduğundan 20.01.2005 tarihine kadar işverenlere verilecek Vergi İndirimine Ait Bildirgeler TL üzerinden doldurulacaktır. Ancak, 01/01/2005 tarihinden itibaren ücretlerin YTL olarak ifade edilmesi ve mahsubunun aynı para birimiyle ifade edilen değerler oranında yapılabilecek olması nedeniyle, TL olarak hesaplanan vergi indirimi tutarı bildirimi alan işveren tarafından YTL’na çevrilerek muhtasar beyannamede mahsup konusu yapılacaktır.

 

2.       İbraz edilecek perakende satış fişlerinde gösterilebilecek tutar bakımından üst sınır

 

Daha öncede bahsedildiği gibi ibraz edilebilecek belge toplamı vergi matrahını geçemeyecektir. Tevsik edici belge olarak fatura, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi ve ödeme kaydedici cihazlara ait olan yaza kasa fişi verilebilmektedir. 2004 yılına ilişkin vergi indirimi uygulamasında kullanılacak perakende satış fişi veya yazar kasa fişlerinin her biri için üst sınır, 440 milyon olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla bu tutarı aşan perakende satış fişleri ile yazar kasa fişlerinin kullanılması mümkün bulunmamaktadır.

 

3.       2004 yılında istisna, muafiyet ve indirimler nedeniyle vergi matrahı doğmadığı için ücretlerinden vergi kesilmeyenlerin durumu

 

Özel gider indirimi, ücretlilerin vergi matrahlarından özel gider indirimine konu olan harcamaların belli bir kısmının düşülmesi suretiyle uygulanmaktadır. Buna göre, ücretlilerin yararlandığı istisna, muafiyet ve indirimler nedeniyle, vergi matrahı doğmadığı için ücretinden vergi kesilmeyenler, özel gider indiriminden yararlanamayacaktır.

 

4.       Ücretlerini yıllık beyanname ile bildiren ücretlilerde vergi indirimi

 

Gelir Vergisi Kanunu hükümleri gereğince, ücretlerini yıllık gelir vergisi beyannamesi ile bildirmek zorunda olan ücretlilerde vergi indirimi, bunların yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda oldukları vergi matrahlarına uygulanacaktır. Bu mükelleflerin diğer kazanç ve iratlarını da beyannamelerine dahil etmeleri durumunda, vergi indirimi sadece vergi kesintisi yapılmayan ücretlerin vergi matrahına uygulanacaktır.

 

Ancak, bu durumda olan ücretlilerin, Kanunun Mükerrer 121 inci maddesine göre vergi indiriminden yararlandırdıkları eğitim ve sağlık harcamalarını, GVK’nun 89 uncu maddesi hükmüne göre beyanname üzerinde gösterdikleri gelirlerinden ayrıca indirmeleri mümkün değildir.

 

5.       2004 yılında birden fazla işverenden ücret alan ücretlilerde vergi indirimi

2004 yılında birden fazla işverenden ücret almış olan ücretliler, her işveren için, o işverenle çalışması sırasındaki vergi matrahı toplamını dikkate alarak,  ayrı ayrı vergi indirimi bildirimi hazırlayarak işverenlerine belirlenen sure içinde vereceklerdir.