Skip to Content

Türkiye’de ve Avrupa Birliği’nde YYS uygulamalarının başvuru şartları ve sağlanan kolaylıklar açısından karşılaştırılması

Aret Kutlu

1. AEO uygulaması hakkında

1.1. DGÖ SAFE çerçevesi kapsamında AEO uygulaması

Geçtiğimiz son otuz yılda, bilgi ve iletişim teknolojileri önemli düzeyde gelişmiş, tedarik zincirleri küreselleşmiş ve uluslararası ticarete dahil olan paydaş sayısında ciddi bir artış müşahede edilmiştir. Aynı zamanda, bunun sonucunda ortaya çıkan yeni iş yapma modelleri, özel bir işletmenin kendi başına sahip olduğu kaynaklardan daha fazlasını gerektiren tehdit ve riskleri beraberinde getirmiştir (Morini, Leite Campos, Moraes, & Júnior, 2017). Bunun sonucunda ise eşyanın ülkeler arasındaki hareketini daha hızlı, kolay ve güvenli kılmak için gümrük idareleri; süreçlerini ve teknolojilerini geliştirme yolları aramaya başlamıştır (İSEDAK, 2018).

Küresel tedarik zincirlerinde ortaya çıkan belirsizliklerden kaynaklı bu problemlere yanıt olarak ise, “Ticaretin kolaylaştırılması” kavramı ortaya çıkmıştır. Moïsé’e göre, ticaretin kolaylaştırılması kavramı “ülkeler arasındaki eşya, hizmet ve insan akışının, bu akışın güvenliğine ve devletlerin vergi toplama kabiliyetine halel getirmeden kolaylaştırılması”nı ifade etmektedir (Moïsé, 2013). Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü (YYS) veya küresel olarak tanımlandığı üzere Authorized Economic Operator (AEO) kavramı ise ticaretin kolaylaştırılması uygulamalarından biridir. İş bu yazımızda Türkiye uygulamalarında “YYS”1 başka ülke ve topraklardaki uygulamalarda ise “AEO” ifadesi kullanılacaktır.

2005 yılının Haziran ayında, Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ), SAFE Çerçevesini (Küresel Ticaretin Güvenliği ve Kolaylaştırılması Çerçevesi ) kabul etmiştir. Bu çerçevenin asıl maksadı ise; uluslararası terörizmin caydırılması, kamu gelirlerinin toplanmasının güvence altına alınması ve ticaretin kolaylaştırılmasının bütün dünyada teşvik edilmesidir. Söz konusu Çerçevenin merkezinde ise, AEO konsepti yer almaktadır.

AEO uygulamasında gümrük idareleri, belirli kriterleri karşılayan kişileri AEO sahibi olarak yetkilendirerek bu kişilere AEO sahibi olmayan kişilere uygulanan risk kriterlerinden farklı kriterler uygulamaktadır. Bunun sonucunda, gümrük idaresinin mezkûr kişilere güvenmesi suretiyle, AEO kapsamında ihraç/ithal edilen eşya için bu kişiler daha az oranda muayeneye tabi tutulacak veya hiçbir muayeneye tabi tutulmayacaktır. (UAE Authorized Economic Operator, 2022). Bu minvalde, meşru uluslararası ticaretin daha hızlı ve kolay bir şekilde yapılması amaçlanmaktadır.

DGÖ’nün 2020 yılı raporlarına göre dünyada:

  • 97 AEO uygulaması ve geliştirilme sürecinde 20 AEO uygulaması,
  • 33 gümrük uyum programı ve başlatılması beklenen 4 gümrük uyum programı,
  • Müzakere sürecinde olan 87 adet ikili ve 4 adet çoklu/bölgesel AEO tanıma anlaşması,

bulunmaktadır. (World Customs Organization, 2020).

1.2. Ülkemizde YYS uygulaması ve tarihçesi

Ülkemizde YYS’nin tarihçesine bakıldığında ilk gelişme, 2009 yılında Gümrük Kanunu’nda2 (“Kanun”) yapılan değişikliklerle beraber, “YYS” kavramının tanıtılması olmuştur. Bunun akabinde 2013 yılında Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliğinin (“GİKY”) yayımlanmasıyla YYS uygulamasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.

YYS statüsü ilk defa 2014 yılında verilmiş olup, ardından Mayıs 2014’te mevzuattaki değişikliklerle “İthalatta Yerinde Gümrükleme Kavramı” hayatımıza girmiştir.

2017 yılında ise, YYS mevzuatı yapılan değişiklikler sonucu yeni bir formata bürünmüştür. Örneğin, başvurularda düzenlenen soru formu sadeleştirilmiştir. Ayrıca tüm başvuruların objektif kriterler üzerinden yapılması amacıyla söz konusu form yeknesaklaştırılarak firmanın durumuna uygun cevapları seçmesi sağlanmıştır. 2020 yılına gelindiğinde, Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü (YYS) sertifikasında ihracat ve istihdam odaklı ayrıştırma yapılmış ve YYS-I ile YYS-II statüleri getirilmiştir.

Ticaret Bakanlığı’na göre, 2022 yılı itibarıyla ülkemizde askıya alınan sertifikalar hariç olmak üzere 627 firma YYS sahibidir (T.C. Ticaret Bakanlığı, 2022).

1.3. AB’de AEO uygulaması ve tarihçesi

AB’de AEO uygulaması 2008 yılından beri yürürlükte olup, AEO statüsü tüm üye devletlerde tanınmaktadır.

Ülkemizde “AB Gümrük Kodu” olarak da bilinen “Union Customs Code – UCC”nin 38. maddesi uyarınca, AB’de yürürlükte bulunan ve yükümlülere farklı kolaylıklar sağlayan 2 adet AEO çeşidi vardır:

  • Basitleştirilmiş Usule dair AEO (AEO for Customs Simplification (AEOC))
  • Emniyet ve Güvenliğe dair AEO (AEO for Security and Safety (AEOS))

UCC’nin 39. maddesi çerçevesinde, AEO sahibi olmak için aşağıdaki müşterek şartların karşılanması gerekmektedir:

  • Yükümlünün ekonomik faaliyetlerine ilişkin ciddi ceza gerektiren suçlar dahil gümrük ve vergi mevzuatının ihlal edilmemesi,
  • Gümrük kontrollerine müsait, ticari ve nakliye kayıtlarını idare eden bir sistem vasıtasıyla, başvuru sahibinin işlemlerinde ve eşya akışında yüksek düzeyde kontrol sahibi olduğunun ispatlanması,
  • Mali ödeme gücünün kanıtlanması (başvuru sahibinin iflas yoluyla takip sürecine tabi olmaması, son 3 yılda ithal veya ihraç eşyasına ilişkin gümrük yükümlülüğün yerine getirilmiş olması, faaliyet hacmi ve alanına ilişkin taahhüt ve yükümlülüklerin yerine getirilebilecek mali kayıtların mevcut olması).

İlaveten:

  • AEOC için, faaliyet gösterilen alanla doğrudan ilişkili pratik yeterlilik veya mesleki vasıf standartlarını haiz olunduğunun ispatı,
  • AEOS için, uygun emniyet ve güvenlik standartlarına haiz olunduğunun ispatı,

gerekmektedir.

Şunu da belirtmek gerekir ki, kişinin hem AEOC hem de AEOS statülerine sahip olması mümkündür. Bu durumda her iki statü için de kriterlere sahip olunması halinde, gümrük idaresinin kararı neticesinde her iki statünün beraberinde getirdiği avantajlardan da faydalanılabilmektedir. Her iki statüye sahip kişilerin belgelerinde bu durum AEOF ibaresiyle temsil edilmektedir.

Yukarıda açıklanan şartlar, aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Şartlar

AEOC

AEOS

Ekonomik işletme olma

X

X

AB Gümrük Bölgesinde yerleşik olma

X

X

Mevzuata uyum

X

X

Kayıtların uygun tutulması

X

X

Mali ödeme gücü

X

X

Pratik yeterlilik veya mesleki vasıf standartları

X

 

Emniyet ve güvenlik

 

X

 
(European Comission, TAXUD, Risk Management and Security, 2016)
 
2. Avrupa Birliği’nde ve ülkemizde YYS/AEO uygulamalarının başvuru şartları ve sağlanan kolaylıklar açısından karşılaştırılması
 
2.1. Başvuru şartları açısından
 
Öncelikle ülkemizdeki YYS uygulamasına baktığımızda, Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği ile YYS başvurusu için aranacak temel şartlar belirlenmiştir. Bu kapsamda sertifikayı edinmek isteyen firmaların aşağıda yer alan şartları karşılıyor olması beklenmektedir:
 
Yerleşik olma koşulu: Firmanın serbest bölgeler dâhil Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik ve en az üç yıldır faaliyette olması.
Güvenilirlik koşulu: Firma sahiplerinin, yönetim kurulu üyelerinin, dış ticarette temsile yetkili kişilerin vb. Yönetmelikte belirtilen suçlardan mahkumiyetinin olmaması ve şirketin gümrük vergileri ile ilgili ceza kararlarının bazı limitlerde düzenlenmiş olması, vergi ve gümrük mevzuatınca kesinleşmiş vergi borcunun vs. bulunmaması. Başvurunun yapıldığı yıldan önceki yıl içinde veya başvurunun yapıldığı ayın ilk gününden geriye dönük bir yıl içerisinde en az 100 adet beyanname ile işlem yapılması.
Ticari kayıtların güvenilirliği ve izlenebilir olması koşulu: Gümrük ve uluslararası ticaret ile ilgili muhasebe kayıtlarının izlenebilir, eşyanın kayıt üzerinde takip edilebilir olması; bilgisayar sisteminin yetkisiz kişilerden korunmaya ve verilerin güvenceye almaya yönelik uygun bir bilişim teknolojisi güvenlik önlemlerine sahip olunması.
Mali yeterlilik koşulu: YMM tarafından şirketin başvuru yılından önce üç yıl geriye gidilerek mali yapısının yeterli olduğu yönünde, başka bir deyişle ifade etmek gerekirse başvuru sahibinin taahhütlerini karşılamaya yeterli bir mali durumda bulunmasını ve hakkında iflas veya konkordato işlemleri başlatılmamış olmasını ifade eden, bir rapor yazılması.
Emniyet ve güvenlik koşulu: YYS kapsamında kullanılacak tesislerin, yükleme ve sevkiyat bölümlerine izinsiz girişi önleyecek nitelikte güvenli olması, iş yapılan kişilerin tespit edilmesi ve bunların güvenlik tedbirleri aldığından emin olunması, eğitimler organize edilmesi.

Bu itibarla, ülkemizde YYS sahibi olmak için gerekli şartların AB’deki AEO uygulaması ile karşılaştırılmasında:

Yerleşik olması koşulu açısından, ülkemizde bir firmanın en az 3 yıldır faaliyette olması gerekirken, AB uygulamasında bu şartın yer almadığı görülmektedir. Ancak yine de, AB Gümrük Kodunun uygulama yönetmeliği olan “UCC IA”nın3 26/2. maddesinde, başvuru sahibinin 3 yıldan az süredir AB Gümrük Bölgesinde yerleşik olması halinde, mali ödeme gücüne yönelik olarak, gümrük idaresince kontrollerin mevcut kayıt ve bilgiler üzerinden yapılacağı hükmolunmaktadır.
Güvenilirlik koşulu açısından, AB’de karşılanması gereken güvenilirlik koşulu, firmanın gümrük ve vergi mevzuatını ihlal etmemesi ve işletme faaliyetine ilişkin ciddi ceza gerektiren suçların işlenmemiş olması ile kısıtlı iken, ülkemiz mevzuatı incelendiğinde güvenilirlik koşulu kapsamının daha geniş tutulduğu, örneğin devlet güvenliği ve Anayasal suçların işlenmemiş olmasının da YYS şartlarına dahil edildiği görülmektedir.
Ticari kayıtların güvenilirliği ve izlenebilir olması koşulu açısından, UCC IA’nın (Madde 25) ve GİKY’nin (Madde 6) ilgili hükümleri karşılaştırıldığında, farklılıklar olarak, AB uygulamasında başvuru sahibinin ticaret politikası önlemleri ve tarım ürünlerine yönelik lisans ile ithalat-ihracat lisansları idare etmesine olanak sağlayan tatmin edici düzeyde prosedürlere sahip olması şartı öne çıkarken, ülkemiz uygulamasında ise gümrük ve dış ticaret mevzuatı eğitimi ile gümrük işlemlerinin kayıt ve belge üzerinden geriye dönük olarak kontrolünü yapmak veya yaptırmak hususu öne çıkmaktadır.
Emniyet ve güvenlik koşulu açısından, UCC IA’nın (Madde 28) ve GİKY’nin (Madde 8) ilgili hükümleri karşılaştırıldığında, ülkemiz uygulamasında “eşyanın konulması için uygun görülen yerleri gümrüğün denetimini kolaylaştıracak şekilde düzenlemiş olmak” ve “yasaklama ve kısıtlamalara tabi eşya söz konusu ise, bunlara ilişkin ithalat ve/veya ihracat lisanslarıyla ilgili işlemleri takip edecek ve bu kapsamdaki eşyayı diğer eşyadan ayıracak bir iş akışını oluşturmuş olmak.” şartlarının farklılaştığı öne çıkmaktadır. İkinci sayılan iş akışı şartı AB uygulamasında, ticari kayıtların güvenilirliği koşulu altında sayılmaktadır.
Mali yeterlilik koşulu açısından ise, mevzuatımız ile AB mevzuatının paralel olduğu müşahede edilmektedir.

2.2. Sağlanan kolaylıklar açısından

2.2.1. Ülkemizde YYS kapsamında sağlanan kolaylıklar
 
Türkiye’de uygulanan YYS mevzuatı çerçevesinde, YYS sahiplerine sağlanan kolaylıkları ek talep gerekip gerekmediğine göre ikiye ayırmak mümkündür.

2.2.1.1. Ek talep gerekmeksizin sağlanan avantajlar:
 
• Eksik beyan usulü: YYS sahipleri, aşağıda sayılan belgelerin bir ya da daha fazlası beyannamenin tescilinden sonra temin etmek üzere beyanda bulunulabilir.

• Fatura.
• A.TR Dolaşım Belgesi.
• Menşe ispat belgeleri.
• Navlun makbuzu ve sigorta poliçesi.
• Tarım ürünleri analiz sonuç raporu.
 
• Kısmi teminat: Antrepo, GKAİR4 ve geçici ithalat rejimlerine tabi tutulan eşya için teminat alınması öngörülen durumlarda, talep edilmesi halinde, ithalat vergilerinin %10’u oranında teminat alınır.

• Beyanın kontrol türüne ilişkin kolaylaştırmalarından yararlanma izni:
  • Yeşil hat uygulaması,
  • Beyannamenin belge kontrolüne tabi tutulması halinde, kontrollerin öncelikle yapılması,
  • Eşyanın muayeneye tabi tutulması halinde, muayenenin öncelikle yapılması.

• Emniyet ve güvenlik kontrollerine ilişkin kolaylıklar:
  • Azaltılmış zorunlu bilgilerden oluşan özet beyan verme kolaylığı,
  • Özet beyana ya da özet beyan yerine geçen belgelere veya özet beyan olarak kullanılan bilgilere dayalı emniyet ve güvenliğe ilişkin gümrük kontrollerinin azaltılması ve kontrollerin öncelikle yapılması,
  • Sınır kapılarından öncelikli geçiş hakkı tanınması,
  • Emniyet ve güvenliğe ilişkin gümrük kontrollerinin öncelikle gerçekleştirilmesi.

• Supalan (taşıt üstü) işlemlerden faydalanabilme: YYS sahipleri yeşil hat da dahil olmak üzere her türlü eşya için supalan işlem yapabilmektedir.

• Eşya tahliline ilişkin kolaylıklar: Gümrük Yönetmeliği 196/6. maddesi uyarınca YYS sahibi kişilere eşya, tahlil sonuçları alınmadan eşya teslim edilir. 39. Fasılda sınıflandırılan dökme eşyanın tahlilinde emsal kimyane raporu sunma imkânı sağlanır.
 
• Ayniyete ilişkin kolaylıklar: Geçici ithalat ve geçici ihracat eşyasına yönelik olarak, YYS sahibi kişilerce beyan edilen her türlü eşyanın fiziki kontrolü gerektirir özel durumlar hariç olmak üzere, sadece ayniyet tespiti gerekçesiyle kırmızı hatta yönlendirilmemesi gerekmektedir.
 
• Gümrük müşaviri ücretlerinde indirim: YYS sahibi firmaların ihracat işlemleri için Asgari Ücret Tarifesindeki ücretlerde %25 oranında indirim uygulanabilir
 
2.2.1.2. Ek talep üzerine sağlanan avantajlar
 
• Götürü teminat uygulaması: Eşyanın vergilerinin teminata bağlanması gereken durumlarda, her işlem için ayrı ayrı teminat verilmeksizin, teminata bağlanması gereken tutardan bağımsız olarak ve herhangi bir düşüm yapılmaksızın 1 yıl süreyle götürü teminat kullanılabilmektedir.
 
• Onaylanmış ihracatçı yetkisi: Bu yetki kapsamında, A.TR Dolaşım Belgelerini düzenleyebilme izni, eşyanın kıymetine bakılmaksızın fatura beyanı veya EUR.MED fatura beyanı düzenleyebilme izni ile ihracatta yerinde gümrükleme izni verilebilir.
 
• İzinli alıcı yetkisi: Ek koşulların sağlaması halinde, eşyayı varış gümrük müdürlüğüne sunmaksızın transit işlemlerini kendi tesislerinde veya ithalatta yerinde gümrükleme izin sahibinin tesislerinde gerçekleştirmek üzere izin verilebilir.
 
• İthalatta yerinde gümrükleme izni: Gerekli ek koşulları karşılamak şartıyla, eşyayı ithalat gümrük müdürlüğüne sunmaksızın ithal işlemlerini uygun bulunan tesislerinde veya eşyayı taşıyan izinli alıcının uygun bulunan tesislerinde gerçekleştirmek üzere izin verilebilir.
 
2.2.2. AB’de AEO kapsamında sağlanan kolaylıklar
 
2.2.2.1. Basitleştirilmiş usul izinlerini daha kolay alma
 
Söz konusu avantaj, yalnızca AEOC sahiplerine sağlanmaktadır. AB gümrük mevzuatında sağlanan belirli bir basitleştirmeden faydalanmak isteyen AEOC sahiplerine ilişkin gümrük idarelerince gerçekleştirilecek kontrollerde, bu kişilerin AEO statüsünü aldığı sırada zaten karşıladığı şartlar yeniden kontrol edilmemektedir. AEOC sahipleri aşağıdaki basitleştirmelerden faydalanmak istemeleri halinde daha az tetkike tabi tutulmaktadır.
 
Örneğin, aşağıdaki kolaylıklar yalnızca AEOC sahiplerine sağlanmaktadır:
 
- İndirimli oranda kapsamlı teminat
- Merkezi gümrükleme
- Eşyanın bir rejime geçişinin kayıt yoluyla yapılması
- Öz-değerlendirme (Kimi gümrük işlemlerinin idare yerine yükümlüce yapılması, vergilerin yükümlü tarafından hesaplanması, bazı kontrollerin gümrük gözetiminde yükümlü tarafından yapılması)
 
Diğer taraftan, aşağıda örneklendirilen kolaylaştırılmalardan faydalanabilmek için gerekli şartların bazıları, AEOC şartları ile örtüşmektedir.
 
- Kapsamlı teminat,
- Yerleşik olduğu ülkeler dışındaki diğer AB ülkelerinde gümrük müşavirliği hizmeti verebilme,
- Eşyanın kıymetine ilişkin basitleştirilmiş usullerden faydalanabilme,
- Eşyanın yetkili gümrük idaresinin tesisleri dışındaki bir yerde gümrüğe sunulması,

Son olarak, bazı basitleştirilmiş usullere ilişkin şartlar, AEOC şartlarına eş değer sayılmaktadır.

- Geçici depolama alanı işletebilme,
- Özel rejimlerden faydalanabilme.
 
2.2.2.2. Önceden bildirim yapma hakkı
 
Bu kolaylık, AEO sahiplerinin taşıma ve lojistik işlemlerini daha iyi bir şekilde planlamasını sağlayarak lojistik açıdan bir avantaj elde etmelerini, lojistik gecikmelerin ve taşıma masraflarının asgari düzeye inmesini sağlamaktadır.

AEOS ve AEOC sahiplerine yönelik olarak, bu kişilerin bir geçici depolama beyannamesi ya da gümrük beyannamesi açması ve eşyanın gümrük idaresince kontrol edilmek üzere seçilmiş olması halinde, AEO sahibi idarece bu kontrole yönelik olarak önceden bilgilendirilir ve kontroller eşyanın gümrüğe ibrazından önce tamamlanır.

Yalnızca AEOS sahiplerine yönelik olarak ise, bu kişilerin verdiği giriş özet beyanına istinaden eşyanın fiziki muayeneye tabi tutulmak istenmesi halinde, eşya AB gümrük bölgesine varmadan önce yapılacak bu kontrole ilişkin olarak AEOS sahibi bilgilendirilmektedir.

2.2.2.3. Daha az fiziki ve belge bazlı muayene

Söz konusu avantajdan hem AEOS hem de AEOC sahiplerince faydalanılabilmektedir. AEO sahipleri, sahip oldukları statüye bağlı olarak daha az fiziki ve belge bazlı muayeneye tabi tutulmaktadır. Ek olarak, yapılacak kontrolün nev’ine göre, yani emniyet ve güvenliğe yönelik kontroller ile gümrük mevzuatınca gerekli diğer muayenelere göre, AEOS ve AEOC sahiplerine farklı muamele yapılmaktadır. Bu kapsamda, AEOS sahipleri emniyet ve güvenliğe ilişkin kontrollere yönelik avantajlar elde ederken, AEOC sahipleri gümrük mevzuatındaki diğer kontrollerin azaltılması açısından avantaj elde etmektedir.
 
2.2.2.4. Gümrük kontrollerinin öncelikli gerçekleştirilmesi
 
Tıpkı ülkemiz mevzuatında olduğu gibi, AEOS ve AEOC sahiplerinin eşyalarının fiziki kontrole veya belge muayeneye tabi tutulacak olması halinde, bu işlemler öncelikle gerçekleştirilmektedir. İlaveten, bu avantajdan faydalanma imkânı gerek eşyanın taşıma şekline gerek de muayenenin gerçekleştirileceği tesislerin altyapılarıyla doğrudan ilintilidir.
 
2.2.2.5. Muayene yerini seçebilme hakkı
 
AEO sahibinin talebi üzerine gümrük kontrolleri, eşyanın gümrüğe sunulması gereken yer dışında başka bir yerde yapılabilmektedir. Seçilecek bu alternatif yer AEO sahibine hem zaman hem de düşük maliyet açısından avantaj sağlamaktadır. Diğer taraftan, bu durumun ilgili gümrük idaresiyle önceden mutabık kalınmış bir yer olması ve seçilecek yerin eşyanın kontrollerine halel getirmeyecek bir yer olması esas teşkil etmektedir. Bu avantaj hem AEOS hem de AEOC sahiplerine sağlanmaktadır.
 
2.2.2.6. Dolaylı avantajlar
 
Yukarıda sayılan doğrudan avantajlara ek olarak, AEO sahiplerine tanınan, doğrudan gümrükle ilişkili olmayan ve mevzuatta açıkça yer verilmeyen, ancak yine de AEO’nun faaliyetlerine oldukça fayda sağlayan bazı ilave avantajlar da mevcuttur. İş bu faydalara geçmeden önce, bunların çoğunun ülkemizde YYS sahibi firmalar için de geçerli olacağını belirtmek gerekir.
 
2.2.2.6.1. Emniyetli ve güvenli bir iş ortağı olarak tanınma
 
Tıpkı YYS uygulamasında olduğu gibi, AEO sahipleri de tedarik zincirlerinde güvenilir bir ortak olarak tanınmaktadır. AEO statüsü ve AEO logosu, yükümlünün itibarı açısından önem arz etmektedir. Her ne kadar yalnızca AEO sahipleriyle çalışılması gibi bir yükümlülük olmasa da yeni iş ilişkilerinin tesisinde AEO statüsüne sahip olmak olumlu etkiler yaratmaktadır.
 
2.2.2.6.2. Gümrük İdaresi ve diğer kamu kurumlarıyla iyi ilişkiler kurulması
 
Yetkilendirme sürecinde idareyle kurulan müşareket ve idareyle sürekli iş birliği yapılması, hem iki tarafın birbirini daha iyi anlamasını hem de sorunlara ortak çözümler bulunmasını sağlamaktadır.
 
İlaveten, AEO sahibine gümrük idaresince belirlenen bir iletişim kişisi sağlanmaktadır. Her ne kadar bu kişi yükümlünün tüm sorularına cevap sağlayamasa dahi, gerekli durumlarda yükümlüyü yönlendirmekte ve en iyi uygulamalar hakkında bilgilendirmektedir.
 
2.2.2.6.3. Diğer dolaylı avantajlar
 
AEO yaklaşımı sayesinde yükümlüler, uluslararası tedarik zincirlerinin tamamını detaylı olarak tahlil etmektedir. Başvuru sürecinde ilgili departmanların tüm faaliyetleri genel anlamda değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Bu da tedarik zincirinin görünürlüğü açısından olumlu etki yaratmaktadır. Tüm bunlar da, örneğin; müşteri hizmetlerinin, müşteri sadakatinin artırılması, daha iyi planlama yapılması, hırsızlık veya zayi gibi olayların önüne geçilmesi gibi faydalar sağlamaktadır.
 
(European Comission, TAXUD, Risk Management and Security, 2016) (Irish Tax and Customs, 2022)
 
3. AEO uygulamasındaki diğer özellikli konular

3.1. Kayıt yoluyla beyan (Entry in the Declarant's Records (EIDR))
 
Kayıt yoluyla beyan uygulaması, yükümlünün belirli eşyayı kendi tesislerinde veya onaylanmış başka bir yerde serbest dolaşıma sokmasını sağlayan bir kolaylaştırmadır.

Beyannamenin ne zaman açılacağına ilişkin hususlar gümrük idaresince belirlenmekte olup, söz konusu beyanname asgari tutarda veri unsuru içermektedir. İlaveten, bu yetki kapsamında eşyanın gümrük idaresine sunulmasına yönelik muafiyet sağlanabilmektedir.

Eşya, yükümlünün kayıtlarına girdiği an serbest dolaşıma girdiği kabul edilmektedir. Eşyanın serbest dolaşıma girmesinin ardından ise, gerekli diğer verileri ihtiva eden tamamlayıcı beyan verilmektedir. Buna rağmen, tamamlayıcı beyana yönelik muafiyet de sağlanabilmektedir (Irish Tax and Customs, 2022).

UCC’nin 182. maddesince bu yetkiden faydalanabilmek için aşağıdaki şartların tümünün karşılanması icap etmektedir:

• Yükümlünün AEO sahibi olması,
• Gümrük idaresince ilgili eşyanın nev’inin ve akışının bilinebilmesi,
• İhtiyaca bağlı olarak gümrük idaresinin eşyayı muayene etme hakkını kullanma istemesi durumunda denetleyici gümrük idaresinin gerekli tüm bilgilere erişiminin olması,
• Kayıtlara giriş anında, eşyanın herhangi bir kısıtlamaya veya yasaklamaya tabi olmaması,

Diğer taraftan, belirli durumlarda, denetleyici gümrük idaresi eşyanın gümrüğe sunulmasını talep edebilmektedir.

AB Gümrük Kodunun Yetkilendirme Yönetmeliği olan UCC DA’nın5 150. maddesi uyarınca, bu uygulamadan, aşağıdaki rejimler kapsamında faydalanmak mümkündür:

• Serbest dolaşıma giriş

• Antrepo

• Geçici ithalat

• Nihai kullanım

• Dahilde işleme

• Hariçte işleme

• İhracat ve yeniden ihracat


UCC IA’da ise, verilecek tamamlayıcı beyana ilişkin olarak, 225. maddede, tamamlayıcı beyanın genel, dönemsel veya özet şeklinde olması ve yükümlünün “öz-değerlendirme” kapsamında kendi vergilerini hesaplamaya ilişkin yetkilendirilmiş olması halinde, yükümlü tarafından beyanname verilmesi veya gümrük idaresinin yükümlünün sistemine doğrudan erişmesi vasıtasıyla tamamlayıcı beyanlara ulaşması mümkündür.

Ülkemizde de Kanun’da yer alsa da gümrük idaresinin YYS sahiplerine kayıt yoluyla beyan usulünden faydalanma izni vermediği bilinmektedir.

3.2. Merkezi gümrükleme (Centralised Clearance)

Geçmişte Tek Basitleştirilmiş Usul Yetkisi6 olarak bilinen merkezi gümrükleme uygulaması, eşyanın AB’ye üye tek bir devletten beyan edilirken (Denetleyici Üye Devlet7 ), fiziken başka bir ülkeden (Katılımcı Üye Devlet8 ) ihraç veya ithal edilebilmesini sağlayan bir uygulamadır.

Bu uygulama kapsamında yükümlüler; muhasebe, lojistik ve distribütörlük süreçlerini merkezi hale getirecektir. Bu sayede, idari ve işlem masraflarından tasarruf edilmesi amaçlanmaktadır.

Merkezi gümrükleme uygulaması ve ilgili sistemler 2023 yılına kadar tam olarak uygulanmayacak olsa da bu geçiş sürecinde SASP uygulaması geçerli olacaktır.

(Irish Tax and Customs, 2022)
(Taxation and Customs Union, European Comission, 2022)

3.3. ISO sertifikası gereklilikleri

İş bu makale kapsamında açıklandığı üzere, ülkemizde YYS sahibi olmak isteyen kişilerin GİKY’nin 10/1-e maddesi uyarınca, ISO 9001 ve ISO 27001 sertifikalarını haiz olması icap etmektedir. Diğer taraftan, Avrupa Komisyonu Vergi ve Gümrük Birliği Direktörlüğünce yayımlanan AEO Rehberinde, ISO 27001, ISO 9001:2015 ve ISO 28000:2007 gibi ticari standart ve sertifikaların,

• “Yetkilendirme sürecini hızlandıran faktörler” olarak sayıldığı,
• AEO sahibi olmak için bu sertifikalara sahip olmanın bir zaruriyet olmadığı,
• Ancak bunların mevcudiyeti halinde, bu sertifikaların gümrük idaresi nezdinde faydalı olacağının

ifade edildiği görülmektedir (European Comission, TAXUD, Risk Management and Security, 2016).

4. Sonuç

Tüm bu izah edilenler muvacehesinde, DGÖ tarafından 2005 yılında tanıtılan, AB nezdinde 2008’den beri yürürlükte olan ülkemizde 2009 yılında Kanun’a eklenen YYS/AEO uygulamasında, AB uygulaması ile ülkemiz uygulaması arasındaki en temel ayrımın, AB’de AEOC ve AEOS gibi iki farklı uygulama var iken, ülkemizde tek bir statünün bulunmasıdır. Her ne kadar, 21 Şubat 2020 tarihinde ülkemizde YYS-I ve YYS-II statüleri mevzuata eklenmiş olsa da bu statülerin YYS’den farkının, daha çok ihracat ve istihdam odaklı olduğu anlaşılmaktadır.

Diğer bir mühim farkın ise, merkezi gümrükleme veya kayıt yoluyla beyan gibi uygulamaların AB mevzuatında derinlemesine yer almasıdır.

Aynı zamanda, ülkemizde de AB’de olmayan bazı faydaların bulunduğunu söylemek mümkündür, örneğin AB kaynakları tarandığında, AEO sahiplerinin gümrük müşaviri ücretlerinde indirim elde etmesi gibi bir duruma rastlanmamıştır.

Buna ilaveten, başvuru şartlarında, yükümlülere sağlanan yetkilerde ve ISO gibi konularda da her iki mevzuat arasında farklarla karşılaşılmaktadır.
 
Kaynakça:

4458 sayılı Gümrük Kanunu. (1999, 10 27).

Commission Delegated Regulation (EU) 2015/2446 of 28 July 2015 supplementing Regulation (EU) No 952/2013 of the European Parliament and of the Council as regards detailed rules concerning certain provisions of the Union Customs Code. (2022, March 7). Retrieved from https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02015R2446-20210315

Commission Implementing Regulation (EU) 2015/2447 of 24 November 2015 laying down detailed rules for implementing certain provisions of Regulation (EU) No 952/2013 of the European Parliament and of the Council laying down the Union Customs Code. (2022, March 9). Retrieved from https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02015R2447-20210315&qid=1623744690418

European Comission, TAXUD, Risk Management and Security. (2016). Authorised Economic Operator Guidelines. Brussels: European Commission.

Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği. (2014, 05 14).

Gümrük Yönetmeliği. (2009, 10 07).
 
Irish Tax and Customs. (2022, March 1). Irish Tax and Customs. Retrieved from Irish Tax and Customs Web site: https://www.revenue.ie/en/customs-traders-and-agents/simplified-customs-procedures/entry-in-the-declarants-records-import.aspx#:~:text=Entry%20in%20the%20Declarant%27s%20Records%20(EIDR)%20is%20a%20simplified%20procedure,premises%20or%20another%20approved
 
İSEDAK. (2018). Authorized Economic Operator Programs In the Islamic Countries: Enhancing Customs-Traders Partnership. Ankara: slam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (İSEDAK). Retrieved 02 15, 2022, from https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/06/Improving-Authorized-Economic-Operators-Programs-in-the-OIC-Member-States.pdf
 
Moïsé, E. (2013). The costs and challenges of implementing trade facilitation measures. (pp. 1-18). Paris: OECD Trade Policy Papers.
 
Morini, C., Leite Campos, M., Moraes, G. H., & Júnior, E. (2017, 09 01). A performance model for Public–Private Partnerships: the authorized economic operator as an example. Revista de Administração. doi:10.1016/j.rausp.2017.07.002
 
Regulation (EU) No 952/2013 Of The European Parliament And Of The Council Of 9 October 2013 Laying Down The Union Customs Code. (2022, 03 14). Retrieved from https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:02013R0952-20200101
 
T.C. Ticaret Bakanlığı. (2022, March 09). T.C. Ticaret Bakanlığı. Retrieved from T.C. Ticaret Bakanlığı Web sitesi: https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/yetkilendirilmis-yukumlu-statusu/yetkilendirilmis-yukumlu-firma-listesi
 
Tansu, B. A., & Küçükçelebi, G. (2017, January). Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü AB ve Türkiye Uygulamaları. Vergide Gündem, pp. 14-18.
 
Taxation and Customs Union, European Comission . (2022). Retrieved from European Comission Taxation and Customs Union Web site: https://ec.europa.eu/taxation_customs/authorised-economic-operator-aeo_en Taxation and Customs Union, European Comission. (2022, March 13).
 
Taxation and Customs Union, European Comission. Retrieved from Taxation and Customs Union, European Comission Web site: https://ec.europa.eu/taxation_customs/business/customs-procedures-import-and-export/customs-procedures/centralised-clearance_en
 
UAE Authorized Economic Operator. (2022, 03 09). UAE Authorized Economic Operator. Retrieved from UAE Authorized Economic Operator Web site: https://www.aeo.ae/index.php/history-of-aeo/
 
World Customs Organization. (2020). Compendium of Authorized Economic Operator Programmes.
 
World Customs Organization. World Customs Organization. (2022). Retrieved from World Customs Organization Web site: http://www.wcoomd.org/en/topics/facilitation/instrument-and-tools/frameworks-of-standards/safe_package.aspx
 
Yetkilendirilmiş Yükümlü (AEO) Derneği. (2022). Eşyanın Kayıt Yoluyla Rejime Geçişi. Istanbul: Yetkilendirilmiş Yükümlü (AEO) Derneği

 


[1] The SAFE Framework of Standards to Secure and Facilitate Global Trade (SAFE Framework)

[2] 4458 sayılı Gümrük Kanunu

[3] Commission Implementing Regulation (EU) 2015/2447 of 24 November 2015 laying down detailed rules for implementing certain provisions of Regulation (EU) No 952/2013 of the European Parliament and of the Council laying down the Union Customs Code (OJ L 343 29.12.2015, p. 558)

[4] Gümrük kontrolü altında işleme rejimi

[5] Commission Delegated Regulation (EU) 2015/2446 of 28 July 2015 Supplementing Regulation (Eu) No 952/2013 Of The European Parliament And Of The Council As Regards Detailed Rules Concerning Certain Provisions Of The Union Customs Code

[6] Single Authorisation for Simplified Procedures (SASP)

[7] Supervising Member State

[8] Participating Member State

 

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.