Skip to Content

2021 yılında gümrük denetimlerinde öne çıkan konular

Buket Altınkök

Gümrük denetimlerinde esas olarak ithalat işlemlerine ilişkin sadece gümrük beyannameleri değil, bu işlemlere ilişkin tüm bilgi ve belgelerin gümrük ve uluslararası ticaret mevzuatı ile uyumluluğu kontrol edilmektedir. İşbu yazımızda 2021 yılında özellikle Gümrük İdaresi tarafından gerçekleştirilen denetimlerde öne çıkan konular ele alınmıştır.

1. Menşe ispat belgelerinin ibrazına ilişkin konular

1.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) menşeli bazı eşyanın ithalatında uygulanan ek mali yükümlülüğe ilişkin eşyanın menşeinin tevsiki sorunu

25.06.2018 tarihinde yayımlanan ABD Menşeli Bazı Ürünlerin İthalatında Ek Mali Yükümlülük Uygulanmasına Dair Karar uyarınca 22 ürün grubu ithalatında karşılarında gösterilen oranlarda ek mali yükümlülük tahsil edileceği hüküm altına alınmış olup, ancak söz konusu Karar kapsamında eşyanın menşeinin ispatına yönelik herhangi bir hususa yer verilmemiştir.

Bu kapsamda, birçok firma özellikle 24.05.2019 tarihinde Gümrük Yönetmeliği’nin 38’inci maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişikliğe kadar söz konusu ürünlerin ABD menşei olmadığını ispata yönelik herhangi bir menşe ispat belgesini Gümrük İdaresine ibraz etmemiştir. Ancak Gümrük İdareleri söz konusu Karar uyarınca tahsil edilen ek mali yükümlülüğü (mülga) Gümrük Yönetmeliği’nin 38’inci maddesinin birinci fıkrası kapsamında menşe esaslı ticaret politikası önlemi kabul ederek menşe şahadetnamesinin ibraz edilmediğinden bahisle yükümlülere ek tahakkuk ve ceza kararı uygulamıştır. Gümrük İdareleri tarafından söz konusu uygulama 2021 yılında devam etmiştir. Keza uygulama öyle bir hal almıştır ki gerçekten ABD menşeli olan ürünler için sadece ek mali yükümlülük tahsil edilirken ABD menşeli olmayan ürünler için bunu ispat edilmemesinden kaynaklı ayrıca idari para cezası uygulanır hale gelmiştir.

Ancak, son olarak konuya ilişkin olarak 05.11.2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile Gümrük Yönetmeliği’nin geçici 16’ncı maddesinin üçüncü fıkrası değiştirilmiş ve ayrıca mezkûr maddeye dördüncü fıkra eklenmiştir. Buna göre;

• 05.11.2021 tarihinden önce tescil edilmiş ve benzer risk taşıyan beyannameler için 31.12.2021 tarihine kadar menşe şehadetnamesinin ibraz edilebileceği,

• 21.6.2018 ila 23.5.2019 tarihleri (bu tarihler dahil) arasında beyannamesi tescil edilmiş olanlar için ise eşyanın beyanname eki belgelerinde menşe ülkesinin yazılı olması veya 31.05.2022 tarihine kadar ihracatçısı tarafından düzenlenmiş beyanı kabul edileceği,

hüküm altına alınmıştır.

1.2. İlave gümrük vergisine (İGV) tabi çapraz kümülasyon sistemine dahil ülke menşeli eşya ithalatında eşyanın tercihli menşeinin tevsiki

İlave gümrük vergisine mesnet teşkil eden İthalat Rejim Kararlarına Ek Kararlar uyarınca, A.TR dolaşım belgesi eşliğinde ithal edilen AB ve Türk menşeli olmayan eşyadan "Diğer Ülkeler" sütununda belirtilen oran üzerinden ilave gümrük vergisi alınmaktadır. Ancak, taraf olduğu serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde bir çapraz menşe kümülasyon sistemine dahil ülkeler menşeli eşyadan tercihli menşeinin tevsiki halinde ilave gümrük vergisi tahsil edilmemektedir.

Söz konusu hüküm, PAAMK ve BBMK Sistemlerine taraf ülkeler menşeli eşyanın AB’den A.TR dolaşım belgesi ile ithal edilmesi halinde eşyanın tercihli menşeinin tedarikçi beyanı ve/veya uzun dönem tedarikçi beyanı ile beyan edilmesi gerektiği sonucunu doğurmaktadır.

Özellikle bu dönemde ilave gümrük vergisi oranlarının nispeten yüksekliği dikkate alındığında, söz konusu eşyanın tercihli menşeinin ispatına yönelik tedarikçi/uzun dönem tedarikçi beyanı ibraz etmeyen yükümlüler çok ciddi oranda ek tahakkuk ve ceza kararlarıyla muhatap oldular.

İşbu yazımızın 1.1. bölümünde belirtilen hususlara paralel olarak 05.11. 2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile Gümrük Yönetmeliği’nin geçici 16’ncı maddesinin üçüncü fıkrasında yapılan değişiklikle birlikte 05.11.2021 tarihinden önce tescil edilmiş ve benzer risk taşıyan beyannameler için 31.12.2021 tarihine kadar tedarikçi beyanı/uzun dönem tedarikçi beyanı ibraz edilebileceği hüküm altına alınmıştır.

2. Birleşik Krallık (BK) ile Türkiye arasında imzalanan Serbest Ticaret Antlaşması (STA) çerçevesinde çapraz kümülasyon ön görülmemesi nedeniyle yaşan ilave gümrük vergisi riski

2021 yılında gümrük denetimlerinde öne çıkan en önemli gelişmelerden biri de Birleşik Krallık (BK) ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması (STA) olduğunu söyleyebiliriz. Bilindiği üzere, BK ile Türkiye arasında 29 Aralık 2020 tarihinde imzalanmıştır. Ticarette tercihli muamele bakımından 01.01.2021 tarihi itibariyle uygulanmaya başlanan STA, 20 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Öte yandan, Türkiye ile BK arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması eki Menşe Kuralları ve Menşe İşlemlerine İlişkin Protokol 14 Nisan 2021 tarihli mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan protokol ile değiştirilmiştir. Söz konusu Anlaşma kapsamında AB-BK-TR arasında bir çapraz kümülasyon söz konusu olmadığından ötürü AB’den A.TR ile gelen BK menşeli eşya için İlave Gümrük Vergisi (İGV) ödenmesi gerekmektedir.

Bu kapsamda, firmalar tarafından daha önce Gümrük Birliğine taraf olan Birleşik Krallık için bu ülke menşeli ürünlerin (veya tersi) AB ülkeleri ATR eşliği üzerinden getirilmesi halinde İGV ödenmesi gerektiği halde İGV ödenmediği söz konusu durumlar için de Gümrük İdarelerince ek tahakkuk ce ceza kararlarının düzenlediği durumlar yaşanmıştır.

3. Transfer fiyatlandırması kapsamında ithal edilen ürünlerin fiyatlarında düzeltme

Transfer fiyatlandırması mevzuatı uyarınca, firmalar kurumsal ilişkili kişilerle yaptıkları mal ya da hizmet alışverişinde uyguladıkları fiyat ve bedelleri emsallere uygunluk ilkesine uygun olarak belirlemek zorundadır. Bu kapsamda, firmalar belirli dönemlerde veya mali yılın sonuna gelindiğinde, ilişkili olan firmalar arasında gerçekleşen bu fiyatlara ilişkin geriye dönük olarak fiyat düzeltmesi yapılması amacıyla faturalar düzenleyebilmektedir.

Gümrük Kanunu’nun 24’üncü maddesi uyarınca ithal eşyasının gümrük kıymeti, eşyanın satış bedelidir. Satış bedeli, Türkiye'ye ihraç amacıyla yapılan satışta 27 ve 28’inci maddelere göre gerekli düzeltmelerin de yapıldığı, fiilen ödenen veya ödenecek fiyattır. Bahse konu faturaların ithal eşyaya ilişkin olması ve ithal eşyanın fiyatında artışa sebep olması durumunda gümrük kıymetine dahil edilmesi gerekmektedir.

Özellikle geçmişe yönelik ithal ürünlerin kıymetinde artışa neden olan bu uygulamalar Gümrük İdaresi tarafından eleştiri konusu yapılmaktadır. Bu kapsamda, yükümlüler çoğunlukla bu artışları Gümrük İdaresine beyan etme, diğer bir ifade ile kendiliğinden bildirim yolunu seçmektedirler.

4. Önceden ihracatta kullanılan eşdeğer eşyanın ithal eşya ile ticari kalite ve nitelikleri açısından uyumsuzluğu

2016-12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliğinde belirtildiği üzere eşdeğer eşya, işlem görmüş ürünün elde edilmesinde ithal eşyasının yerine kullanılan ve ithal eşyası ile asgari 8 (sekiz)’li bazda gümrük tarife istatistik pozisyonu, ticari kalite ve teknik özellikleri itibarıyla aynı kalite ve nitelikleri taşıyan serbest dolaşımda bulunan eşyayı ifade eder.

İthal edilen eşyalar ile eş değer eşya arasında ticari nitelik ve kaliteleri özellikle denetim elemanları tarafından sorgulanmaktadır. Ancak, bu konunun sektörel bazlı objektif kriterlere bağlanmaması veya bağlanamaması nedeniyle sübjektif değerlendirmelerde bulunulması bu dönemde firmalar tarafından karşılaşılan önemli bir risk olarak karşımıza çıkmaktadır.

5. Menşe kazanım kurallarına dikkat edilmemesi

Menşe, genel anlamıyla bir eşyanın ekonomik milliyetidir. Eşyanın tercihli olmayan menşei Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği’nde belirlenen usul ve esaslara göre belirlenmektedir. Gümrük Kanunu’nun 19’uncu maddesinde belirtildiği üzere üretimi birden fazla ülkede gerçekleştirilen eşyanın bir ülke menşeli sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürün imal edilmesi veya imalatın önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin o ülkede bu amaçla donatılmış işletmelerde yapılması gerekmektedir. Eşyanın tercihli olmayan menşei, Menşe Şahadetnamesi ile kanıtlanmaktadır.

Bilindiği üzere, eşyanın tercihli menşei ise tercihli ticaret anlaşmaları, çoğunlukla Serbest Ticaret Anlaşmaları, uyarınca belirlenen menşe kurallarına göre belirlenmektedir. Eşyanın tercihli menşei, EUR.1 Dolaşım Belgesi, Form A belgesi gibi tercihli menşe ispat belgeleri ile kanıtlanmaktadır.

Bu bağlamda, özellikle ülkelerin menşe esaslı korumacılık önlemlerinin ön plana çıkması ele alındığında firmaların menşe kuralları konusunda ticari risklerinin çok fazla olduğu, dolayısıyla konuya daha fazla hassasiyet göstermelerinin gerektiğini değerlendirmekteyiz.

6. Gümrük beyannamesinin 9 no.lu hanesinin yanlış doldurulması

Gümrük Yönetmeliği EK-14 gümrük beyannamesi kullanma talimatı uyarınca 9 no.lu haneye “ithalatçının/ihracatçının yeminli mali müşavirinin veya mali müşavirinin ya da serbest muhasebecisinin adı, soyadı ve vergi numarasının” yazılması gerekmektedir.

Bu çerçevede, son zamanlarda beyannamelerin firmaların yeminli mali müşavirinin veya mali müşavirinin ya da serbest muhasebecisinin adı, soyadı ve vergi numarası bilgilerinin 9 no.lu hanede beyan edilmemesi ve yanlış beyan edilmesi durumunda söz konusu beyan nedeniyle Gümrük İdaresince beyannamenin Gümrük Yönetmeliği EK-14’e uygun olarak doldurulmamasından kaynaklı usulsüzlük cezasının tatbik edildiği gözlemlenmektedir.

7. Bedelsiz ithalatlarda bedelin sonradan ödenmesi

Bedelsiz olarak ithal edilen eşyanın serbest dolaşıma girmesinden sonra, eşya bedeli için aynı fatura kapsamında ya da başka bir fatura ile satıcıya ödeme yapılması veya diğer bir ifade ile sonradan bedelli işleme dönüşen bedelsiz ithalat işleminde KKDF tahakkukunu gerektirir bir durumun ortaya çıkması söz konusu olabilmektedir.

KKDF mevzuatı uyarınca, bir işlemde KKDF doğmaması için ithal eşya bedelinin serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihinden önce (bu tarih dahil) satıcıya ödendiğinin banka yazısı ile tevsik edilmesi gerekmektedir. İthalat esnasında eşyanın bedelsiz olduğu belirtildiğinden ve bedelsiz ithalat işlemlerinde bir ödeme olmadığı için söz konusu ithalat işlemi KKDF kesintisine tabi olmamaktadır. Ancak, ithalat işleminden sonra eşya bedeline ilişkin olarak aynı fatura ya da sonradan düzenlenen bir fatura kapsamında satıcıya bir transfer yapılması durumunda, ürün ve rejim açısından bir muafiyet söz konusu olmaması halinde bu işlem KKDF kesintisine tabi olacaktır.

Nitekim, özellikle sonradan kontrollerde denetim elemanlarınca firma ticari kayıtlarının ve ödemelerinin bu yönüyle sorgulanmaktadır.

8. Royalti ve lisans bedellerinin beyanı

Gümrük Kanunu’nun 27-1.c maddesi uyarınca, kıymeti belirlenecek eşyanın satış koşulu gereği, alıcının doğrudan veya dolaylı olarak ödemesi gereken, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata dahil edilmemiş olan royalti ve lisans ücretlerinin gümrük kıymetine dahil edilmesi gerekmektedir.

2021 yılında da daha önceki yıllarda olduğu gibi firmalar tarafından yapılan royalti-lisans ödemeleri gümrük kıymeti açısından incelemeye tabi tutulmuştur.

9. Mühendislik ve kalıp ödemelerinin beyanı

Gümrük Kanunu’nun 27-1.b(ii) ve 27-1.b(iv) maddelerinde belirtildiği üzere, 24’üncü madde hükümlerine göre gümrük kıymeti belirlenirken, ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına ithal eşyasının üretiminde ve ihraç amacıyla satışında kullanılmak üzere, alıcı tarafından doğrudan veya dolaylı olarak, bedelsiz veya düşük bedelle sağlanan, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata dahil edilmemiş olan aşağıda sayılan mal ve hizmetlerin kıymetinden verilecek uygun miktardaki pay ilave edilir:

ii) İthal eşyasının üretimi sırasında kullanılan araç, gereç, kalıp ve benzeri aletler, iv) İthal eşyasının üretimi için gereken ve Türkiye dışında gerçekleştirilen mühendislik, geliştirme, sanat ve çizim çalışmaları, plan ve taslak hazırlama hizmetleri.

Söz konusu ödemelerin ithal eşyasının üretimi için esas olması ve Türkiye dışında gerçekleştirilmesi durumunda gümrük kıymetine dahil edilmesi gerekmektedir.

Bu kapsamda, özellikle 2 no.lu KDV beyannamesi üzerinden tespit edilen ve gümrük kıymetine dahil edilmeyen bu unsurların Gümrük İdaresi tarafından eleştirildiğini gözlemlemekteyiz.

10. İlaç muafiyetiyle ithal edilen ürünlerde ek mali yükümlülük tahsili

93/4002 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın 1’inci maddesi uyarınca; insan sağlığını korumak amacıyla,

a) İlaç imalatçılarının yalnız ilaç yapımında kullanılmak kaydıyla ithal edecekleri yerli imali bulunmayan veya yerli imali bulunup da ülkenin yıllık ihtiyacı olan yurt içi ihtiyacını karşılamadığı tespit edilen kısmı ve bu nitelikleri Sağlık Bakanlığınca onaylanacak kontrol belgesi ve proforma faturalar ile belirtilen (Ek I) sayılı listede gümrük tarife istatistik pozisyonları kayıtlı ilaç ham, başlangıç maddeleri, ilaç ham maddeleri üretiminde kullanılan maddeler,

b) Yerli imali bulunmayan ve bu niteliği Sağlık Bakanlığınca onaylanacak kontrol belgesi ve proforma faturalar ile belirlenen (Ek II) sayılı listede gümrük tarife istatistik pozisyonları belirtilen tıbbi müstahzarlar, Gümrük vergisi ve ithalde alman diğer vergiler ile toplu konut fonundan muaf olduğu hüküm altına alınmıştır.

Özellikle söz konusu karar uyarınca 2018/11799 sayılı "Bazı Ürünlerin İthalatında Ek Mali yükümlülük Tahsili Hakkında Karar" ile 2018/11973 sayılı "Amerika Birleşik Devletleri Menşeli Bazı Ürünlerin İthalatında Ek Mali Yükümlülük Uygulanmasına Dair Karar" kapsamında, tahsili gereken ek mali yükümlülüklerin 93/4002 sayılı BKK kapsamında muaf olup olmadığı noktasında tereddütler yaşanmaktaydı. Nitekim bu kapsamda denetim elemanlarınca çeşitli eleştiriler yapıldı.

27.09.2021 tarihli ve 67504823 sayılı Gümrükler Genel Müdürlüğü yazısında konuya ilişkin olarak 93/4002 sayılı Kararın uygulamasına matuf herhangi bir atfa yer verilmediği, bu itibarla, 93/4002 sayılı Karar kapsamında olduğu Sağlık Bakanlığınca değerlendirilecek eşyanın ithalatında 2018/11799 ile 2018/11973 sayılı Kararlar kapsamında ek mali yükümlülük tahsilatının öngörülmüş olması halinde, bu ek mali yükümlülüğün tahsil edilmesi gerektiği belirtilmiştir.

11. İnceleme, test ve analiz amacıyla gelen ürünlerin gümrüğe beyanı

İnceleme, test ve analiz amaçlı ithal edilen ürünlerin 2009/15481 sayılı Karar'ın 91'inci maddesi uyarınca gümrük vergilerinden muaf olarak ithal edilmesi mümkündür. Bu halde, eşya bilgi edinme veya endüstriyel ya da ticari araştırma amaçlarına yönelik olarak, nitelikleri veya diğer teknik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla inceleme, analiz veya test edilmek üzere ithal edilmesi mümkünse tamamının bu amaç doğrultusunda sarf edilmesi ve gümrük gözetiminde imha edilmesi gerekmektedir. Arta ve geri kalan ürünlerin ise Gümrük İdaresine beyan edilmesi esastır.

Sonuç olarak, inceleme ve test, analiz amaçlı ithal edilen ürünlerin Gümrük İdaresi nezdine imha edilmemesi veya arta kalan ürünlerin Gümrük İdaresine beyan edilmemesi halinde Gümrük İdaresi tarafından eleştirilme riski ortaya çıkmaktadır.

12. Antrepoda eşya devrinde KKDF riski

2011/16 sayılı Genelge uyarınca, gönderici firmaya herhangi bir ödeme yapılmadan, antrepoda veya geçici depolama yerinde devredilen eşya ile ilgili olarak K.K.D.F kesintisi doğmaması için; gerek devreden tarafından gönderici firmaya yapılacak transferin, gerekse eşyayı devralanın devredene yapacağı transferin, satıcı veya göndericisi belli alıcısı emre olan eşyada ise alıcının satıcıya veya göndericiye yapacağı transferin gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihten önce (veya bu tarihte) tamamlanmış olması ve bu durumun ilgili Gümrük İdarelerine ibraz edilecek belgelerle tevsik edilmesi gerekmektedir.

Konuya ilişkin Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2017/20 sayılı Genelgesi'nde devralınan eşyanın KKDF ödenmeden ithalatının gerçekleştirilebilmesi için, ithalat bedelinin eşyayı devreden tarafından yurt dışına transferinin antrepo beyannamesinin tescilinden sonra ancak devralan tarafından verilen serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihinden önce gerçekleştirilmiş olması halinde ithalat bedelinin ödendiğine dair bankadan alınacak belgenin serbest dolaşıma giriş beyannamesinin ekinde veya serbest dolaşıma giriş beyannamesinin muayene işlemleri bitmeden doğrudan devreden tarafından Gümrük İdaresine sunulması gerektiği ifade edilmektedir.

Bu kapsamda, antrepoda veya geçici depolama yerinde devredilen eşyaya ilişkin KKDF kesintisi doğmaması için bahse konu transferin ilgili Gümrük İdarelerine ibraz edilecek belgelerle tevsik edilmesi ve söz konusu belgelerin beyanname ekine eklenmesi gerekmektedir.

Kaynakça

1. 27.09.2021 tarihli ve 67504823 sayılı Gümrükler Genel Müdürlüğü yazısı

2. 03.12.2021 tarihli ve E-20117910-00069679889 sayılı Gümrükler Genel Müdürlüğü yazısı

3. 2009/15481 sayılı 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar

4. 2005/8391 sayılı Dahilde İşleme Kararı

5. 2009/32 sayılı Genelge, Demuraj Giderleri

6. 2010/339 sayılı İthalatta Kota ve Tarife Kontenjanı İdaresi Hakkında Karar

7. 2011-16 sayılı Genelge, KKDF

8. 2016-12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği

9. 2017-20 sayılı Genelge, Transfer Bildirim Formlarının Elektronik Ortama Aktarılması- KKDF

10. 2021-07 sayılı İthalatta Kota ve Tarife Kontenjanı İdaresine İlişkin Tebliğ

11. 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu

12. 4458 sayılı Gümrük Kanunu

13. Bahadır, Sercan (2020, 24 Ekim). “Gümrükte gündem yeniden menşe ispatı”. https://www.dunya.com/kose-yazisi/gumrukte-gundem-yeniden-mense-ispati/486454

14. Bahadır, Sercan (2021, 26 Ocak). “Anlaşma sonrası Birleşik Krallık ile ticaretimizde neler değişti?”.https://www.dunya.com/kose-yazisi/anlasma-sonrasi-birlesik-krallik-ile-ticaretimizde-neler-degisti/608458

15. Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği

16. Gümrük Genel Tebliği (Gümrük Kıymeti) (Seri No:2)

17. Gümrük Yönetmeliği

 

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı EY ve/veya Kuzey YMM ve Bağımsız Denetim A.Ş.’ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.