2014 bütçesinde vergiler

M. Fatih Köprü | 03/11/2013 | (Tüm Yazılar)

Mecliste bütçe çalışmaları, Ekim ayından başlar ve yılsonuna kadar devam eder. Nihayet aralık ayının sonunda, bütçe yasası Resmi Gazete’de yayımlanır ve 1 Ocak gününden itibaren uygulanmaya başlar.

2014 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı da 11 Ekim 2013 tarihinde TBMM’ye sunuldu. 22 Ekim’de ise Maliye Bakanı Mehmet Şimşek tarafından bu tasarıya ilişkin Plan Bütçe Komisyonunda bir sunuş konuşması yapıldı. Aynı zamanda basın açıklamaları ile 2014 bütçe tasarısına ilişkin temel bilgiler kamuoyuyla paylaşıldı.

Maliye Bakanı bütçe sunuş konuşmasında, 2013 yılsonu itibarıyla bütçe gerçekleşme tahminleri ile 2014 yılı bütçe büyüklükleri, dünya ve Türkiye ekonomisine ilişkin değerlendirmeler ve beklentiler ile vergi mevzuatında yapılan ve yapılması planlanan değişiklikler hakkında ayrıntılı açıklamalar yaptı.

Konuşma metninde 2014 bütçesinin bir seçim bütçesi olmadığı ve mali disipline devam edileceğini özellikle vurgulanıyor. 2014 bütçe rakamlarının, özellikle bütçe giderlerindeki artış oranının da bunu gösterdiğini ifade ediyor.

Bu hafta, Sayın Bakanın bütçe sunuş konuşması ve basın açıklamaları çerçevesinde, Türkiye ve dünya ekonomisindeki gelişmeler ile 2014 yılı bütçesindeki gelir ve gider kalemleri hakkında bilgi verildikten sonra, vergi gelirleri için öngörülen artışlar değerlendirilecektir.

Büyüme

Maliye Bakanı bütçe sunuş konuşmasına, dünya ve Türkiye ekonomisinin görünümü ile ilgili değerlendirmelerle başlıyor. Büyüme konusunda IMF’nin son tahminlerine yer veriyor. Buna göre küresel büyümenin 2013 ve 2014 yıllarında sırasıyla yüzde 2,9 ve 3,6 olarak gerçekleşmesi bekleniyor.

Türkiye ekonomisinin ise 2013 yılında yüzde 3,6 oranında büyümesi öngörülüyor. Bu oran geçen yıl orta vadeli programda öngörülen yüzde 4’ün bir miktar altında. Büyümenin 2014 yılında yüzde 4, 2015 ve 2016 yıllarında ise yüzde 5 olarak gerçekleşmesi bekleniyor.

Makroekonomik göstergeler

Bütçe sunuş konuşmasında, 2014 yılı merkezi yönetim bütçesinin hazırlanmasında baz alınan makroekonomik veriler ile 2013 yılsonu gerçekleşme tahminleri açıklandı. Aşağıdaki özet tabloda, bu göstergelerin 2013 bütçesinin hazırlandığı sırada öngörülen tutar ve oranlarla karşılaştırılmasına yer veriliyor:

 

2013 Bütçe

2013 Yılsonu Gerçekleşme Tahmini

2014 Bütçe

GSYH

1.571 milyar TL

1.559 milyar TL

1.719 milyar TL

Büyüme Oranı

% 4

% 3,6

% 4,0

Deflatör

% 5,3

% 6,3

% 6,0

TÜFE Yıl Sonu

% 5,3

% 6,8

% 5,3

İhracat (FOB)

158 milyar dolar

153,5 milyar dolar

166,5 milyar dolar

İthalat (CIF)

253 milyar dolar

251,5 milyar dolar

262,0 milyar dolar


İşsizlik ve enflasyon

Maliye Bakanı konuşmasında, küresel kriz sonrasında ülkemizde yaşanan güçlü toparlanma ve işsizlikle mücadele kapsamında uygulamaya konulan düzenlemeler sayesinde Mart 2009’dan bu yana 4,7 milyon kişiye ilave istihdam sağlandığını belirtiyor. İşsizlik oranının da yılsonunda yüzde 9,5 olarak gerçekleşmesi bekleniyor.

Eylül ayı itibarıyla yüzde 7,9 olarak gerçekleşen tüketici enflasyonunun ise 2013 sonunda yüzde 6,8 olması bekleniyor. Geçen yıl bu zamanlarda bütçe ile ilgili basın toplantısında 2013 enflasyonunun yüzde 5,3 olarak hedeflendiği açıklanmıştı. 2014’te ise enflasyonun yüzde 5,3 olacağı tahmin ediliyor. Orta vadeli programda 2015 ve 2016 yıllarında yüzde 5 olacağı öngörülüyor.

Bütçe büyüklükleri

Bütçe sunuş konuşmasında, 2013 yılı merkezi yönetim bütçesi yılsonu gerçekleşme tahminleri ile 2014 yılı bütçe büyüklüklerini açıklandı. Bu tutarlar aşağıdaki tabloda 2013 bütçe rakamları ile karşılaştırmalı olarak yer alıyor:

 

2013 Bütçe

(Milyar TL)

2013 Bütçe Yılsonu Gerçekleşme

Tahmini (Milyar TL)

2014 Bütçe

(Milyar TL)

Bütçe Giderleri

404,0

406,6

436,3

Bütçe Gelirleri

370,1

387,2

403,2

Vergi Gelirleri

317,9

325,1

348,4

Bütçe Açığı

33,9

19,4

33,2

Faiz Dışı Fazla

19,1

31,1

18,8


Yukarıdaki tablodan, 2013 yılsonu gerçekleşme tahminlerine göre 2014 yılında bütçe giderlerinin yüzde 7,3, bütçe gelirlerinin yüzde 4,1, gelirler içerisinde en büyük paya sahip olan vergi gelirlerinin ise yüzde 7,1 oranında artacağı anlaşılıyor.

Eğitim ve sağlık önde

2014 bütçesinin harcama kalemleri içerisinde ilk sırayı eğitim alıyor. 2014 yılında eğitime ayrılan kaynak bir önceki yılın bütçesine göre yüzde 15,4 oranında artırılarak, 78,5 milyar TL’ye çıkıyor. Bu tutar toplam bütçe gelirlerinin yaklaşık yüzde 18’ine, vergi gelirlerinin ise yüzde 22,5’ine tekabül ediyor.

2014 bütçesinde eğitimden sonra gelen en büyük harcama kalemi ise sağlık. 2014 yılında, kamu sağlık giderleri için ayrılan toplam kaynağın önceki yıla göre yüzde 11 oranında artarak yaklaşık 75 milyar TL’ye çıkması bekleniyor.

Vergiler

2014 merkezi yönetim bütçesinde toplam 403,2 milyar TL tutarındaki gelirin, 348,4 milyar TL’si vergi gelirlerinden, 54,8 milyar TL’si ise vergi dışı gelirlerden oluşuyor.

Bütçe sunuş konuşmasında, vergi türleri itibarıyla 2013 bütçe yılsonu gerçekleşme tahminleri ile 2014 bütçe rakamları açıklandı. Bu tutarlar aşağıdaki tabloda 2013 bütçe rakamları ile karşılaştırmalı olarak yer alıyor:

Vergi türü

2013 Bütçe

(Milyar TL)

2013 Bütçe Yılsonu Gerçekleşme Tahmini (Milyar TL)

2014 Bütçe

(Milyar TL)

Gelir vergisi

62,7

63

70,8

Kurumlar vergisi

29,2

29

31,1

Dâhilde alınan KDV

36,4

38

39,6

İthalde alınan KDV

61,2

61

64,8

Özel tüketim vergisi

83,1

87

89,4

BSMV

6,3

6

7

Harçlar

11,3

13

15

Damga vergisi

8,1

9

10

Motorlu taşıtlar vergisi

7,5

8

9

Diğer vergiler

12,1

11

12

Toplam

317,9

325

348,4


Vergi artışı

Yukarıdaki tablodan 2014 yılında toplamda vergi gelirlerinin yüzde 7,1 oranında artacağı anlaşılıyor. İlk akla gelen soru, bu artışın kaynağının ne olduğu ya da yeni vergi artışları olup olmadığı. Sadece tablodaki rakamlara bakıp bu soruya cevap verebilmek oldukça zor.

Vergi çeşitleri ve artış ilkelerine değinerek bu sorunun cevabını bulmaya çalışalım. Bazı vergiler nispi (oransal) olarak hesaplanıyor. Bunlara örnek olarak gelir üzerinden alınan vergiler (gelir ve kurumlar vergisi) ile katma değer vergisi ve BSMV’yi verebiliriz. Özel tüketim vergisi, harçlar ve damga vergileri de bazı durumlarda oransal olarak hesaplanabiliyor.

Bu vergilerdeki artış ancak, yasa veya bakanlar kurulu kararı ile vergi oranlarının artırılması suretiyle gerçekleştirilebiliyor. Oran artışı dışında; kayıt dışı ekonomiyle etkin mücadele ve verginin tabana yayılmasının sağlanması suretiyle de bu vergi gelirlerinde artış sağlanması mümkün.

Maktu vergilerde artış

Maktu (tutarsal) vergiler, kural olarak her yıl yeniden değerleme oranında artıyor. Örneğin 2014 yılında alınacak motorlu taşıt vergileri, maktu harçlar ve damga vergileri ile maktu özel tüketim vergileri (ÖTV) bu oranda artacak. Yeniden değerleme oranını da ekimden ekime üretici fiyatları endeksinde (ÜFE) meydana gelen ortalama artış olarak tanımlayabiliriz. Dolayısıyla bu oran ancak kasım ayı başında açıklanacak olan ekim enflasyon oranına göre hesaplanabiliyor.

Yeniden değerleme oranı

Bu yazıyı hazırladığımız tarihte ekim ayı enflasyonu açıklanmamış olduğundan, kesin olarak 2013 yeniden değerleme oranını söyleyemiyoruz. Ama yine de bu, tahminde bulunmamıza engel değil. Bakalım yaklaşık bir tahminde bulunabilecek miyiz?

Geçen yıl ekim ayında ÜFE yüzde 0,17 oranında artmıştı. 2013 Ekim’de de aynı oranda artacağını varsayarsak, ekimden ekime on iki aylık ortalamalara göre enflasyon oranı yüzde 3,88 olarak hesaplanıyor. Yani 2013 yılı yeniden değerleme oranının üç aşağı beş yukarı yüzde 3,88 olacağını söylemek sanırız yanlış olmayacaktır.

Bu tahmine göre, 2014 yılında uygulanacak olan maktu (tutarsal) vergilerin, genel olarak yüzde 3,88 civarında artacağı söylenebilir. Ancak Bakanlar Kurulunun yeni bir artış oranı belirleme yetkisinin olduğu da unutulmalı. Nitekim geçtiğimiz yıllarda bu yetki kullanılarak maktu ve bazı nispi vergiler yeniden değerleme oranından daha yüksek oranda artırılmıştı.

Diğer taraftan bu yetki kullanılmadan da, ekonomik gelişmeye paralel olarak işlem miktarlarındaki artışın, maktu veya nispi olarak alınan işlem vergilerindeki artışı beraberinde getireceği unutulmamalıdır.

Vergi adaleti

Gelir ve kurumlar vergisi gibi gelir üzerinden alınan vergilerin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı her yıl olduğu gibi bu bütçede de oldukça düşük. Oranı yüzde 29 civarında. 2013 bütçesinde de aynıydı.

Dolaylı vergilerden sadece KDV ve ÖTV toplam vergi gelirlerinin yaklaşık yüzde 56’sını oluşturuyor. Bu tablonun terse çevrilebilmesinin, yani gelir üzerinden alınan vergilerin bütçe içerisindeki payın artırılmasının yolunun, kayıt dışı ekonomiyle etkin mücadeleden geçtiğinin unutulmaması gerekiyor.