VIII. Menkul kıymet gelirlerinin vergilendirilmesine ilişkin örnekler
Örnek 1:
Mevduat faizi, tahvil ve hisse senedi satış kazancı ile eurobond kupon faizi
Mükellef (A);
► 05.10.2020 tarihinde 2 ay vadeli TL cinsinden mevduat yapmıştır. Vade sonunda bu hesabından 9.000 TL faiz geliri elde etmiştir. Banka tarafından söz konusu faiz üzerinden 3321 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı kapsamında %5 oranında (450 TL) stopaj yapılmıştır.
► Çalıştığı banka aracılığıyla 2019 yılında almış olduğu Devlet tahvillerini 2020 yılında satmıştır. Bu işleme aracılık eden banka tarafından hesaplanan 28.000 TL’lik kazanç üzerinden %10 oranında (2.800 TL) stopaj yapılmıştır. (Söz konusu tahvil 2019 yılında ihraç edilmiştir.)
► 2020 yılının ilk üç aylık döneminde aracı kurum vasıtasıyla hisse senedi işlemleri gerçekleştirmiştir. Bunun sonucunda bir kısım hisse senedi işlemlerinden 70.000 TL zarar etmiş, diğer hisse senedi işlemlerinden ise 122.000 TL kazanç elde etmiştir. Aracı kurum tarafından bu üç aylık işlemler sonucu ortaya çıkan 52.000 TL net kâr üzerinden vergi kesilmemiştir.
► 14.01.2004 tarihinde ihraç edilmiş olan, US900123AT75 tanımlı eurobondu 2015 yılında satın almıştır. 14.02.2034 vadeli bu eurobond yılda 2 kez kupon faizi ödemektedir. Bu eurobonddan 17 Şubat 2020 tarihinde 4.000 USD ve 17 Ağustos 2020 tarihinde 4.000 USD olmak üzere toplam 8.000 USD kupon faizi elde etmiştir. (Kuponlara isabet eden prim tutarı olmadığı varsayılmıştır.)
Çözüm
► 2020 yılında stopaj yolu ile vergilendirilmiş olan mevduat faiz geliri, tutarı ne olursa olsun beyan edilmez.
► 1 Ocak 2006 tarihinden sonra ihraç edilen Devlet tahvili ve Hazine bonolarından elde edilen gelirler (faiz ve alım satım) üzerinden, gelirin sağlanmasına aracılık eden banka ve aracı kurumların %10 (altına dayalı devlet iç borçlanma senetlerinde %0) oranında stopaj yapma yükümlülüğü vardır. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu gelirlerin tutarı ne olursa olsun beyan edilmez.
► 2020 yılında BİST’te gerçekleştirilen hisse senedi işlemlerinden (MKYO hisse senetleri hariç) sağlanan kazançlar %0 oranında stopaja tabidir. Bu kazançlar tutarı ne olursa olsun beyan edilmez.
► Eurobond kupon faizi:
Döviz cinsinden ihraç edilen eurobondlardan (hangi tarihte ihraç edilmiş olursa olsun), elde edilen kupon faizine (menkul sermaye iradı) enflasyon indirimi uygulanamaz. Kupon faiz geliri, kuponun tahsil edildiği tarihteki T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru esas alınarak Türk Lirasına çevrilir. Bu şekilde hesaplanan tutar 2020 yılı için 49.000 TL olarak belirlenmiş olan beyan sınırını aştığı takdirde tamamının beyan edilmesi gerekir.
| Kupon tarihi | Kupon faizi | MBDA kuru | Kupon faizi |
| 17.02.2020 | 4.000 USD | 6,0470 | 24.188 TL |
| 17.08.2020 | 4.000 USD | 7,3445 | 29.378 TL |
| Toplam | 8.000 USD |
| 53.566 TL |
Mükellef (A) tarafından 2020 yılında elde edilen 53.566 TL tutarındaki eurobond kupon faizi 49.000 TL’lik beyan sınırını aştığından tamamının beyan edilmesi gerekmektedir. Ödenecek vergi hesabı aşağıdaki şekilde olacaktır:
| Eurobond kupon faizi (MSİ) | 53.566,00 TL |
| Gelir vergisi matrahı | 53.566,00 TL |
| Hesaplanan (ödenecek) gelir vergisi 49.000 TL için 8.700 TL (53.566 - 49.000) x %27 = 1.232,82 TL | 9.932,82 TL |
Örnek 2:
Yatırım fonu ve repo geliri ile tahvil alım satım kazancı ve yurt dışı banka mevduat faizi
Mükellef (B);
► 2020 yılı içinde 4.000 TL tutarında repo geliri elde etmiş, banka tarafından bu gelir üzerinden %15 oranında 600 TL stopaj yapılmıştır.
► 2020 yılı içerisinde menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinin satışından 21.000 TL gelir elde etmiş, çalıştığı banka tarafından bu gelir üzerinden %10 oranında 2.100 TL stopaj yapılmıştır.
► 2019 yılında ihraç edilen Devlet tahvilinden 29 Mayıs 2019 tarihinde alım yapmıştır. Aldığı tahvilin tamamını, 15 Ekim 2020 tarihinde satmıştır. Satışa aracılık eden banka tarafından söz konusu satıştan oluşan 60.000 TL’lik kazanç üzerinden %10 oranında (6.000 TL) stopaj yapılmıştır.
► Yurt dışındaki bir bankada bulunan hesabının vadesi 28.02.2020 tarihinde dolmuş ve 600 USD faiz geliri elde etmiştir.
Çözüm
► Repo ve menkul kıymet yatırım fonu gelirleri
2020 yılında stopaj yolu ile vergilendirilmiş olmak koşuluyla; repo gelirleri ile menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinin elden çıkarılmasından (fona iade) sağlanan kazançlar, tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir. Bireysel yatırımcılar açısından stopaj nihai vergidir.
► Devlet tahvili alım satım kazancı
1 Ocak 2006 tarihinden sonra ihraç edilen Hazine bonosu ve Devlet tahvillerinden elde edilen alım satım kazançları üzerinden, kazancın sağlanmasına aracılık eden banka ve aracı kurumlar tarafından %10 (altına dayalı devlet iç borçlanma senetlerinde %0) oranında stopaj yapılmaktadır. Bu stopaj bireysel yatırımcılar açısından nihai vergi olup, sağlanan gelir ve kazancın ayrıca beyan edilmesine gerek yoktur.
► Yabancı banka mevduat faiz geliri
Yurt dışı bankalarda ya da Türkiye’deki bankaların yurt dışındaki şubelerinde bulunan döviz veya TL cinsinden mevduat hesaplarından elde edilen faiz gelirleri stopaja tabi değildir. 2020 yılında elde edilen bu gelirlerin 2.600 TL’lik beyan sınırını aşması halinde tamamının yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir.
| Yurt dışı banka faiz geliri | 600 USD |
| Merkez Bankası döviz alış kuru (28.02.2020) | 6,1593 |
| Yurt dışı banka faiz geliri (600 x 6,1593) | 3.695,58 TL |
2020 yılında yurt dışı bankalardan elde edilen 3.695,58 TL’lik faiz geliri, 2020 yılında 2.600 TL olarak uygulanan beyan sınırını aştığından, tamamının yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir.
| Yurt dışı banka faiz geliri (Menkul sermaye iradı) | 3.695,58 TL |
| Gelir vergisi matrahı | 3.695,58 TL |
| Hesaplanan (ödenecek) gelir vergisi (%15) | 554,34 TL |
Örnek 3:
Mevduat faizi, repo, hisse senedi satış kazancı ve Devlet tahvili kupon faizi
(C)’nin 2020 yılında elde ettiği gelirler aşağıdaki gibidir.
| Mevduat faizi (Stopajlı) | 30.000 TL |
| Repo (Stopajlı) | 20.000 TL |
| Hisse senedi alım satım kazancı (Aracı kurum tarafından %0 oranında stopaj yapılmıştır.) | 53.000 TL |
| Devlet tahvili kupon faiz geliri (Aracı kurum tarafından %10 oranında stopaj yapılmıştır.) | 60.000 TL |
► (C)'nin repo ve mevduat faiz gelirleri, GVK’nın geçici 67. maddesinin 4. fıkrası hükümlerine göre stopaja tabi tutulduğundan beyan edilmeyecektir.
► Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67. maddesi uyarınca 1 Ocak 2006 tarihinden sonra ihraç edilen Devlet tahvillerinden tam mükellef gerçek kişilerce elde edilen gelirler üzerinden, banka ve aracı kurumlar tarafından %10 (altına dayalı devlet iç borçlanma senetlerinde %0) oranında stopaj yapılması gerekmektedir. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu gelirler için gelir vergisi beyannamesi verilmesine gerek yoktur. Başka gelirler nedeniyle beyanname verilmiş olsa dahi bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.
► Aynı şekilde BİST’te gerçekleştirilen hisse senedi satışından sağlanan kazançlar geçici 67. maddenin 1. fıkrası kapsamında stopaja tabidir. Bu stopajın oranı BKK ile %0 (yatırım ortaklığı hisse senetlerinde %10) olarak belirlenmiştir. Stopaj yoluyla vergilendirilen bu kazançlar için gelir vergisi beyannamesi verilmesine gerek yoktur.
Buna göre (C) tarafından yukarıdaki gelir ve kazançlar dolayısıyla gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir.
Örnek 4:
Kira sertifikalarından elde edilen kâr payları
Mükellef (D), tam mükellef bir varlık kiralama şirketi tarafından yurt dışında ihraç edilen ve vadesi 1 yıldan az olan kira sertifikalarından 07.10.2020 tarihinde 10.000 USD brüt kâr payı elde etmiştir. Bu tutar üzerinden işleme aracılık eden banka tarafından %7 oranında (700 USD) tevkifat yapılmış ve net tutar olan 9.300 USD mükellef (D)’nin hesabına yatırılmıştır.
Çözüm
| Kira sertifikasından elde edilen brüt kâr payı | 10.000 USD |
| Merkez Bankası döviz alış kuru (07.10.2020) | 7,7452 |
| Kira sertifikasından elde edilen brüt kâr payı | 77.452 TL |
Tam mükellef bir varlık kiralama şirketi tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikasından, mükellef (D)’nin 2020 yılında elde ettiği brüt 77.452 TL tutarındaki kâr payı geliri, 2020 yılı için belirlenmiş olan 49.000 TL’lik beyan sınırını aştığından tamamının beyan edilmesi gerekmektedir.
Beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, bu gelirler üzerinden tevkif suretiyle ödenmiş olan vergiler de düşülebilmektedir.
| Kira sertifikasından elde edilen brüt kâr payı (MSİ) | 77.452,00 TL |
| Gelir vergisi matrahı | 77.452,00 TL |
| Hesaplanan gelir vergisi 49.000 TL için 8.700 TL (77.452 - 49.000) x %27 = 7.682,04 TL | 16.382,04 TL |
| Mahsup edilecek tevkifat (700 USD x 7,7452) (-) | 5.421,64 TL |
| Ödenecek gelir vergisi (16.382,04 - 5.421,64) | 10.960,40 TL |
Örnek 5:
Menkul sermaye iradı ve kira gelirinin beyanı
Mükellef (E) 2019 yılı başında satın aldığı gayrimenkulü aynı yıl işyeri olarak bir şirkete kiraya vermiş, 2019 yılında elde ettiği kira gelirini beyan ederken “götürü gider” yöntemini kullanmıştır.
2020 yılı için söz konusu iş yerinin kirası aylık brüt 3.000 TL olarak belirlenmiştir. Kiracı, ödediği kiralar üzerinden; Ocak-Temmuz 2020 döneminde %20 oranında (21.000 x %20 = 4.200 TL), Ağustos-Aralık 2020 döneminde ise 2813 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı gereği %10 oranında (15.000 x %10 = 1.500 TL) tevkifat yapmıştır. (Kiralar her ayın başında ödenmektedir.)
Mükellef (E) ayrıca 2020 yılında BİST’te işlem gören hisse senetlerinden 51.000 TL net temettü almıştır. Bu tutar, temettü dağıtan kurum tarafından brüt temettü üzerinden %15 oranında gelir vergisi tevkifatı yapıldıktan sonra kalan tutardır. Mükellef (E)’nin beyana tabi başka geliri yoktur.
Çözüm
Beyan edilecek menkul sermaye iradının tespiti Net temettü tutarından, brüt temettü tutarı aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır:
Buna göre 51.000 TL’lik net temettünün brüt tutarı, %15’lik tevkifat oranına göre aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:
| Temettü geliri (Brüt) | 60.000 TL |
| İstisna tutar (60.000 / 2) (-) | 30.000 TL |
| İstisna sonrası kalan temettü | 30.000 TL |
Beyan edilecek gayrimenkul sermaye iradının tespiti
Mükellefler tarafından 2020 yılında elde edilen brüt kira geliri 36.000 TL’dir (3.000 x 12). Gayrimenkul sermaye iratlarının beyanı sırasında götürü gider yönteminin seçilmesi durumunda bu usulden 2 yıl dönülemez. Mükellef (E) 2019 yılında “götürü gider” yöntemini seçmiş olduğundan, 2020 yılında elde ettiği kira gelirini beyan etmesi halinde yine “götürü gider” yöntemini seçmek zorundadır. Buna göre söz konusu gelirin beyan edilmesi durumunda, götürü gider olarak indirebilecek tutar kira gelirinin %15’i olacaktır.
Beyan sınırı ile karşılaştırma
| Yıllık brüt işyeri kira geliri (GMSİ) (1) | 36.000 TL |
| İstisna sonrası kalan brüt temettü (MSİ) (2) | 30.000 TL |
| Beyan sınırı ile karşılaştırılacak toplam gelir (1+2) | 66.000 TL |
Yukarıdaki hesaplamadan da görüleceği üzere, brüt temettü gelirinin yarısı (30.000 TL) veya brüt işyeri kira geliri (36.000 TL) tek tek bakıldığında 2020 yılı için geçerli olan beyan sınırının (49.000 TL) altında olmasına rağmen, beyan edilip edilmeyeceklerinin tespiti sırasında, bu gelirlerin toplamının dikkate alınması gerekmektedir. Buna göre toplam gelir (66.000 TL), beyan sınırını (49.000 TL) aştığından, bu iki gelirin toplamının beyan edilmesi gerekmektedir.
Beyan edilecek gelir ve ödenecek vergi hesabı
| Yıllık brüt işyeri kira geliri | 36.000 TL |
| Götürü gider (36.000 x %15) (-) | 5.400 TL |
| Beyana tabi işyeri kira geliri (GMSİ) (1) | 30.600 TL |
| İstisna sonrası kalan temettü (MSİ) (2) | 30.000 TL |
| Gelir vergisi matrahı (1 + 2) | 60.600 TL |
| Hesaplanan gelir vergisi 49.000 TL için 8.700 TL (60.600 - 49.000) x %27 = 3.132 TL | 11.832 TL |
| Yıl içerisinde kesinti yoluyla ödenen vergiler (-) - Temettü geliri üzerinden (60.000 x %15) = 9.000 - İşyeri kira geliri üzerinden (4.200 + 1.500) = 5.700 | 14.700 TL |
| Ödenecek gelir vergisi (11.832 - 14.700) | 0 TL |
| İade alınacak gelir vergisi (14.700 - 11.832) | 2.868 TL |
   |